Haqlı tərəf hər zaman ədalət məhkəməsində qalib gələcək!

        Azərbaycan və Ermənistan arasında baş vermiş Dağlıq Qarabağ münaqişəsi XX yüzilliyin tarixinə ən faciəli münaqişələrdən biri kimi daxil olmuşdur. 1988-ci ildən bəri davam edən münaqişə bu günə qədər öz təcavüzkar xarakterini saxlamışdır. Bu illər ərzində Azərbaycan torpaqlarının 20%-i işğal olundu, 1 milyona yaxın insan öz yurd yuvalarından didərgin düşdü və hər zaman dinc əhalimizə qarşı təxribatlar törədildi. 1994-cü ildən bəri imzalanmış atəşkəsə baxmayaraq, təcavüzkar dövlət heç vaxt öz mənfur əməllərindən əl çəkməmişdir. Atəşkəsə layiq olmayan bir dövlət bu illər ərzində hər zaman ön cəbhədə və diplomatiya sahəsində öz cavablarını layiqincə almışdır. 

         27 sentyabr 2020-ci ildə düşmən tərəfinin cəbhəyanı kəndlərimizə növbəti təxribatı baş verdi və bu zaman Ali Baş Komandanımız Cənab İlham Əliyevin əks-hücum əməliyyatı əmri verməsi Azərbaycanın tarixində yeni başlanğıc oldu. 30 ildən sonra şanlı ordumuz tarix yazdı. İllərdən bəri işğal altında olan bir neçə şəhər və kəndlərimiz işğaldan azad olundu.

         Artıq Azərbaycan tarixi günlər yaşayır. Son günlər Azərbaycan dünya dövlətlərinin, o cümlədən dünya mediasının nəzər nöqtəsinə çevrilib. 17 Oktyabrda ölkə prezidenti İlham Əliyev Türkiyənin “A Haber” televiziya kanalına müsahibə verdi. Müsahibə zamanı prezident aparıcının suallarını çox aydın şəkildə cavablandıraraq qeyd etdi ki, bizim yolumuz haqq yoludur. Biz, öz torpaqlarımızı azad etmək üçün vuruşuruq. Erməni faşistləri hər zaman olduğu kimi bizim güclü ordumuza tab gətirə bilmədikləri üçün sivil və dinc əhaliyə qarşı təxribatlar törədirlər. Biz heç vaxt onların mülki şəxslərinə atəş açmadığımız halda onlar bizim dinc əhalinin yaşadığı məntəqələri qadağan olunmuş silahlardan atəşə tuturlar. Humanitar atəşkəsdən bir neçə saat keçməmiş Gəncə şəhərində, Tərtərdə və Tərtər qəbiristanlığında, Ağdam və Goranboy rayonlarında dinc əhaliyə qarşı təxribatlar törətdilər. Oktyabr ayının 17-nə qədər  47 nəfər dinc sakin və uşaqların öldürülməsi, 222 nəfərin yaralanması mənfur ermənilərin terrorçu siyasətinin nəticəsidir. Cənab prezidentimiz mülki şəxslərin və əsgərlərimizin itkisindən üzüldüyünü də dilə gətirmişdir.

         Mənfur ermənilər hər zaman öz yalanları ilə dünya dövlətlərini inandırmağa çalışır. Özləri Suriya və Livandan muzdlu döyüşçülər gətirdikləri halda, guya ki,  biz tərəfdən Türkiyə və Pakistan əsgərlərinin döyüşdüklərini deyirlər. Ölkə prezidenti bildirdi ki,bizim qardaş ölkələrin yalnız siyasi və mənəvi dəstəklərinə ehtiyacımız var. Çünki bizim yüz minlik güclü ordumuz var və lazım olarsa, səfərbərlik elan edib bu sayı daha da artıra bilərik. Güclü ordumuzun sayəsində tezliklə torpaqlarımızın hər birini işğaldan azad edəcəyik. Prezidentimiz qeyd etmişdi ki, mən heç zaman hansı rayonun nə zaman alınacağını əsgərlərimizin qarşısına məqsəd qoymamışam. Bütün bunlar mərhələli şəkildə həyata keçirilir. İndiyə qədər bir neçə yaşayış məntəqələrimiz və vacib yüksəkliklər düşmən işğalından azad edimişdir. Məhz ordumuzun qüdrətinin sayəsində düşmən döyüş meydanını tərk edərək geri çəkilir və külli miqdarda qənimətlər ələ keçirilir. Bugünə qədər düşmənin 2 mlrd dollarlıq silah-sursatı, hərbi texnikası ələ keçirilmişdir. 

Prezidentimiz ordumuzun gücünə arxalanaraq, tezliklə bayraqlarımızın bütün işğal olunmuş şəhər və kəndlərimizdə, o cümlədən Şuşada dalğalanacağına əmin olduğunu bildirmişdir. Mərhum prezidentimiz Heydər Əliyevin vəsiyyətini layiqli şəkildə yerinə yetirəcəyini diqqətə çatdırmışdır. 

         Biz hər birimiz bir vətəndaş olaraq, qürurverici günlər yaşayırıq və inanılmaz qələbəmizlə fəxr edirik. Şükürlər olsun ki, üçrəngli bayrağımız Cəbrayılda, Füzulidə, Hadrutda, Suqovuşanda və onlarla kəndlərimizdə dalğalanır. İnanırıq ki, şanlı bayrağımız bütün işğal altında olan şəhər və kəndlərimizdə dalğalanacaq. Biz buna əminik! Çünki bizim Tarix Yazan Sərkərdəmiz, heçnədən çəkinməyən Rəşadətli Ordumuz  və Məğrur Xalqımız var! 

     Allah başda Ali Baş Komandan İlham Əliyev olmaqla Azərbaycanın ərazi bütovlüyünü yenidən bərpa edən bütün əsgərlərimizi qorusun! Allah bu yolda ölümsüzlüyə qovuşan şəhidlərimizə rəhmət eləsin!

Vəsilə Quliyeva,

Xocalı rayon sakini

Xilaskar Prezidentimiz

        Hörmətli Prezidentimiz, Cənab Ali Baş Komandan İlham Əliyevin Türkiyənin A-Haber kanalına verdiyi müsahibə hər bir vətəndaşın qəlbinə əbədi həkk olundu. Azərbaycan Dövləti, Azərbaycan Ordusu xilakarlıq missiasını yerinə yetirir. Bizim işimiz haqq işidir. Biz əzəli torpaqlarımızı yağı düşməndən azad edirik. Düşmən cəbhədə məğlubiyyətini hiss edərək, öz çikin əməllərindən əl çəkmir. Mülki vətəndaşlarımıza qarşı qadağan olunmuş ağır silahlardan atəş açırlar. Namərd düşmən Azərbaycan Ordusu qarşısında tab gətirməyərək otuz il qurduğu səngərləri tərk edib qaçır. Onlar həm Gəncədə, həm də Tərtərdə insanlığa sığmayan cinayət törətdilər. Bu terrorun qisası cəbhə boyu gedən döyüşlərdə düşməndən beş qat alındı. Həmin cinayəti törədən qüvvələr cinayət məsuliyyətinə cəlb olunmalıdırlar.

        Cənab Ali Baş Komandan onu da qeyd etdi ki, düşmənin bizə qarşı etdiyi cinayətə baxmayaraq, Biz mülki vətəndaşlara güllə atmırıq. Düşmənin baş naziri dünya ölkələrinin liderlərinə yalvarış etməsinə baxmayaraq, öz çirkin, terrorçu əməlindən əl çəkmir. Bu da onu göstərir ki, tarixən düşmən başqasının himayəsində yaşayaraq qəddarlıq əməlindən uzaq durmur. Cəbhə xəttindən uzaq məsafələrdə olan şəhərlərimiz ağır artilleriyadan atəşə tutulur. Namərd düşmən Gəncədə gecə yatmış dinc əhalini, Tərtərdə isə qəbirstanlıqda dəfn mərasimində iştirak edən mülki insanları atəşə tutması vəhşiliyin bariz nümunəsidir. Bu, insanlığa qarşı cinayətdir,bir daha Ermənistanın yırtıcı xislətini göstərir.

        Cənab Prezident onu da qeyd etdi ki, humanitar atəşkəs elan olunmasına baxmayaraq, düşmən hiyləgərlik edərək hücuma keçmişdir. Bu hücumun qarşısı Azərbaycan Ordusu tərəfindən qətiyyətlə alınmışdır. Düşmən bilməlidir ki, Azərbaycan Ordusu 90-cı illərin Ordusu  deyil. Azərbaycanın peşəkar zabitləri,əyilməz cəsur əsgəri var. Biz öz torpağımızı işğaldan azad edirik, başqa dövlətin torpağında gözümüz yoxdur. Faşist düşmən bunu nə qədər tez anlasa, onlar üçün daha yaxşı olar. Ərazilərimiz işğaldan azad olduqca, düşmən terror əməlindən əl çəkmir. Ali Baş Komandan” A-Haber” kanalının nəzərinə çatdırdı ki,dünya dövlətləri hələdə düşmənin bu vəhşiliyinə susaraq,göz yumur.

        Bizim haqq-ədalət mübarizəmizi daima dəstəkləyən Mənim əziz qardaşım, Türkiyənin Prezidenti Rəcəb Təyyub Ərdoğanın söylədiyi fikir “Azərbaycan yalnız deyil” qiymətli ifadəsi heç bir zaman Azərbaycan xalqının qəlbindən,yaddaşından silinməyəcək. Biz “Bir Millət, İki Dövlət” qardaşlığını əbədi yaşadacağıq. Bu qardaşlıq heç nə ilə əvəz olunmazdı. Türkiyə dövlətinin daima yanımızda olması, düşməni maliyələşdirən dövlətlərə ciddi mesajdı.

        Cənab Prezident onu da qeyd etdi ki, humanitar atəşkəs olunmasına səy göstərən bəzi dövlətlər düşmənin silahlanmasına şərait yaradır. Bu da Azərbaycan xalqı tərəfindən mənfi qarşilanır. Ali Baş Komandan bildirdi ki,ərazi bütövlüyümüz tam təmin olunmayınca dayanmaq yoxdur.

        Cənab Ali Baş Komandan müsahibəsində onu da qeyd etdi ki, Azərbaycan Ordusu Tariximizə Şanlı səhifələr yazaraq, şəhərlərimizi, kəndlərimizi işğaldan azad edərək irəli gedir. Bayrağımız həmin ərazilərdə dalğalanır. Yaxın günlərdə Qələbə Zəfərini yaşayacağıq. Tezliklə Bayrağımız işğaldan azad olunmuş bütün torpaqlarımızda dalğalanacaq!

      Eşq olsun Azərbaycan Ordusuna! Xalqımızın Həmrəyliyi Əbədi Olsun! Ulu Tanrı Ali Baş Komandanımızı qorusun! Qarabağ Azərbaycandır!

 Tahir Həsənov,

 Xocalı rayon ziyalısı

Ölkə Prezidenti düşmənin məkrli siyasətini dünyanın diqqətinə çatdırır

        16 oktyabr tarixində Ölkə Prezidenti Ali Baş Komandan Cənab İlham Əliyevin “RİA Novosti” agentliyinə verdiyi müsahibəsində bildirmişdir ki, erməni silahlı qüvvələri Azərbaycanın dövlət sərhəddində, Tovuz istiqamətində silahlardan və ağır artilleriya qurğularından istifadə etməklə iyul və avqust aylarında təxribatlar törətmişdir. Sentyabr ayından başlayaraq isə vətəndaşlarımız bütün cəbhə boyu erməni silahlı birləşmələrinin hücumuna məruz qalmışdır. Bu hücumlar nəticəsində 43 nəfər həlak olmuş, 200-dən çox insan yaralanmış, 2000-ə yaxın evə ciddi ziyan dəymişdir. Azərbaycan silahlı qüvvələri sentyabrın 27-dən başlayaraq erməni birləşmələrinin hücumlarının qarşısını almaq məqsədilə əks-hücum əməliyyatı həyata keçirmişdir. Erməni birləşmələrinin 4 müdafiə xətti yarılaraq Cəbrayıl rayonunun tarixi əhəmiyyətə malik olan Suqovuşan kəndi və Füzuli rayonunun xeyli kəndləri işğalçılardan azad edilmişdir. Ali Baş Komandan 10 oktyabr tarixində əldə olunmuş Moskva razılaşmasını diqqətə çatdıraraq münaqişənin yalnız baza prinsipi əsasında həll edilməsinin vacibliyini bildirdi. Danışıqların formatının dəyişməz olduğu bir daha təsdiqləndi. Azərbaycan həmişə sülh danışıqlarına sadiq ölkə olmuşdur. Ermənistan rəhbərliyi isə danışıqlar prosesini həmişə pozaraq BMT-nin erməni silahlı qüvvələrinin Azərbaycan torpaqlarından dərhal və qeyd-şərtsiz çıxması haqqında 4 qətnaməsini icra etmıkdən imtina etmişdir. Döyüş bölgəsindən xeyli uzaqda yerləşən Gəncə şəhərinin bombalanması nəticəsində 10 nəfərin həlak olması, 40 nəfərin isə yaralanması nəzərə çatdırıldı. Ölkə Prezidenti çıxışında qeyd etdi ki, biz DQMV-nin müstəqil dövlət olmasına heç vaxt razı ola bilmərik. Müharibə Azərbaycan üçün azadlıq, ermənilər üçün isə işğalçılıq mübarizəsidir. Biz öz ərazi bütövlüyümüzü təmin edəcəyik. Qondarma Dağlıq Qarabağ ordusu deyilən ordu yoxdur. Onlar Ermənistan hərbi komissarlığı tərəfindən çağırılaraq Azərbaycanın işğal altında saxlanılan Laçın, Kəlbəcər, Zəngilan, Füzuli, Qubadlı bölgələrinə göndərilir. Bizim ordumuzda heç bir dövlətin muzdlu döyüşçüsü yoxdur. Azərbaycanın 100 min döyüşçü ordusu var. Ermənilər işğal etdikləri ərazilərdə bütün evləri dağıdaraq, tarixi, maddi-mədəni abidələrini məhv etmişdir. Ölkə Prezidenti 1805-ci ildə bağlanan Kürəkçay müqaviləsini diqqətə çatdıraraq, həmin müqavilənin Qarabağ xanı İbrahimxəlil xanla rus generalı Sisianov arasında bağlandığını bildirdi. Ermənilər Azərbaycan torpaqlarına 1813-1828-ci illərdə I/II Rus-İran müharibəsi dövründə müasir İrandan və  az hissəsi isə Şərqi Anadoludan köçürülmüşdür. Rusiya Azərbaycanın strateji tərəfdaşı olduğunu diqqətə çatdıran ölkə Prezidenti Rusiyanın Qafqazda sabitləşdirici rol oynayacağından əmin olduğunu bildirdi. 

Akif Rüstəmov,

Xocalı rayon ziyalısı

Dövlətimizin başçısı haqlı mövqeyimizi dünyaya bəyan edir

         Azərbaycan Respublikasının Prezidenti, Cənab Ali Baş Komandan İlham Əliyev oktyabrın 13-də Türkiyənin “Haber Türk” televiziya kanalına müsahibə verib. Oktyabrın 14-də həmin televiziya kanalında dövlətimizin başçısının müsahibəsi yayımlanıb.Prezidentimiz İlham Əliyev Türkiyənin “Haber Türk” telekanalına müsahibəsində səsləndirdiyi fikirlərdən əsaslarını qeyd etmək istəyirəm. 

        ''Dağlıq Qarabağın müstəqilliyi ilə bağlı Ermənistanın hazırda göstərdiyi cəhdlər yersizdir və onların özləri üçün zərərlidir. Çünki heç bir ölkə Azərbaycanın ayrılmaz hissəsi olan və beynəlxalq hüquq baxımından Azərbaycana mənsub olan Dağlıq Qarabağa müstəqillik verməyəcək, onu tanımayacaq. Belə olan halda bu cəhdlər səmərəsiz qalacaq''.

        Dövlətimizin başçısı mövzu ətrafında söhbəti davam etdirərək deyib: “Azərbaycanın ərazi bütövlüyü bütün dünya tərəfindən tanınıb. Baxın, Minsk qrupuna həmsədrlik edən ölkələr, onlar bizim ərazi bütövlüyümüzü tanıyır. Avropa İttifaqı ilə bizim “Tərəfdaşlıq prioritetləri” adlı sənəd paraflanmışdır. Orada Azərbaycanın ərazi bütövlüyünə, suverenliyinə, sərhədlərimizin toxunulmazlığına dəstək göstərilir. Yəni, mən inanmıram ki, hər hansı bir ölkə Dağlıq Qarabağın müstəqilliyini tanısın. Çünki bundan heç bir saat keçməmiş bu ölkə ilə biz bütün diplomatik əlaqələrimizi kəsərik. Bu, mütləqdir. Ona görə Ermənistanın bu cəhdləri, sadəcə olaraq, daxilə, yəni, öz ictimaiyyətinə hesablanıb ki, sanki bunlar da hər hansı bir diplomatik fəaliyyətdədirlər”.

       Dünyanın heç bir yerində savaşı kütlə aparmır və qazanmır. Müharibələri dövlət, ordu, kəşfiyyat, diplomatlar aparır, millətin iradəsi qalib gəlir. Millətimizin, dövlətimizin və Ali Baş Komandanımızın iradəsi ortadadır. Dağlıq Qarabağ Azərbaycan torpağıdır və işğal altındadır. Prezidentimiz Cənab İlham Əliyevin çıxışları  məndə belə bir qənaət formalaşdırır ki, İlham Əliyev Qarabağ məsələsinə məhz prezident kimi hazırkı səlahiyyət müddətində nöqtə qoymaq əzmindədir və bu nöqtə məhz “Qarabağ Azərbaycandır” nidasının altındakı işarədir.

Əfsanə Mustafayeva,

Xocalı rayon ziyalısı,

Prezidentimizin qətiyyəti həm ön cəbhədə döyüşən əsgər və zabitlərimizə, həm də xalqımıza böyük ruh yüksəkliyi verir

           Artıq 20 gündür ki, ölkəmiz müharibə şəraitində yaşayır. Rəşadətli Ordumuz erməni silahlı dəstələrinə qarşı vuruşaraq böyük qəhrəmanlıqlara imza atır. Sözün əsl mənasında Azərbaycan əsgəri bir qəhrəmanlıq tarixi yazaraq böyük şücaət göstərir. Bu müddət ərzində strateji əhəmiyyət kəsb edən yüksəkliklər və xeyli sayda yaşayış məntəqələrimiz işğaldan azad edilmişdir. Müzəffər ordumuz saatbasaat, günbəgün irəliləyərək yeni-yeni ərazilərimizin azad olunması üçün uğurlu hərbi əməliyyatlar həyata keçirir. Döyüşlər zamanı ermənilərin çoxlu sayda silah-sursatı məhv edilmiş, yaxud da hərbi qənimət kimi ələ keçirilmişdir. Eyni zamanda, düşmənlərimiz canlı qüvvə sarıdan da xeyli itkilər vermişdir. Beləliklə, Azərbaycan Ordusu bütün cəbhə xətti boyu hərbi üstünlüyə yiyələnmişdir. Biz ordumuzun bu qəhrəmanlıq salnaməsindən qürur və fərəh hissi keçirir, bu yolda rəşadətli oğullarımıza uğurlar arzulayırıq. Həmçinin, Ali Baş Komandan Cənab İlham Əliyevin torpaqlarımızın işğaldan azad olunması üçün göstərdiyi iradə bizi çox sevindirir. Prezidentin bu qətiyyəti həm ön cəbhədə döyüşən əsgərlərimizə, həm də arxa cəbhədə ordumuza hər tərəfli dəstək olan xalqımıza böyük ruh yüksəkliyi verir. Prezident İlham Əliyev öz çıxışlarında qeyd edir ki, Azərbaycanın bu işi haqq işidir. Çünki Azərbaycan öz torpaqlarının işğaldan azad edilməsi uğrunda müharibə aparır. Heç kəsin torpağında bizim gözümüz yoxdur. Ancaq buna baxmayaraq, dünyada hələ də ikili standartlara yol verilir. Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Azərbaycan haqqında qəbul etdiyi qətnamənin qərarları yerinə yetirilmir. ATƏT - in Minsk qrupunun fəaliyyəti yarıtmazdır. Fransa və Rusiya kimi dövlətlər Minsk qrupunun rəhbəri kimi münaqişənin ədalətli həllinə çalışmaqdansa, Ermənistana hərbi yardımlar göstərərək onu silah-sursatla təchiz edir. Bu, beynəlxalq cinayətdir, ədalətsizlikdir. Erməni hərbi birləşmələri bu dəstəkdən ruhlanaraq Azərbaycanın şəhər və kəndlərini müntəzəm olaraq raket atəşinə tuturlar. Mülki obyektlərimiz hədəfə tuş gəlir. Evlər dağıdılır. Dinc sakinlərimiz yaralanır və həlak olurlar. Azərbaycanın ikinci böyük şəhəri olan Gəncənin Ermənistan tərəfindən raket atəşinə məruz qalması bunun bariz nümunəsidir. Bütün bunlar erməni vandallarının törətdiyi müharibə cinayətidir. Müharibənin də öz qanunları var. Dinc, əliyalın insanlara atəş açılmaz. Ancaq erməni silahlıları öz havadarlarına arxalanaraq Cenevrə konvensiyasının bütün şərtlərini pozaraq Azərbaycanın yaşayış məntəqələrini atəşə məruz qoyurlar. Ancaq buna baxmayaraq, xalqımız ruhdan düşmür, öz Ali Baş Komandanı İlham Əliyevin və ordumuzun arxasında möhkəm dayanaraq ona öz dəstəyini ifadə edir. Biz inanırıq ki, tezliklə müzəffər Azərbaycan ordusu Ali Baş Komandanın rəhbərliyi altında torpaqlarımızı erməni işğalçılarından azad edəcək, üçrəngli zəfər bayrağımız müqəddəs yerlərimizdə - Şuşada, Laçında, Kəlbəcərdə və digər ərazilərimizdə dalğalanacaq. Ulu tanrı bu haqq işində dövlətimizə, prezidentimizə və ordumuza yardımçı olsun. 

       Eşq olsun Azərbaycan ordusuna! Qarabağ Azərbaycandır! 

Fərhad Gülməmmədov,

Xocalı şəhər 2 saylı tam orta məktəbin müəllimi 

Erməni yalanı ifşa olunur

         Bədnam qonşularımızın təxribatlarına qarşı əks hücum keçirilən ilk gündən ermənilər yalan informasiyalar yaymağa başladılar. Məğlubiyyətə uğrayan, çoxlu sayda hərbi texnika və əsgər itkiləri verən Ermənistan hakimiyyəti öz xalqını və dünya ictimaiyyətini yanıltmağa cəhd edirlər. Ancaq bütün hallarda erməni yalanı ölkə başçımız tərəfindən ifşa olunur. Erməni faşizmi, mülki əhalini atəşə tutması, döyüş meydanında məğlubiyyəti dünya ictimaiyyətinə çatdırılır. Ermənistanın başı boş baş naziri Paşinyan necə ki, dünya liderləri qarşısında səviyyəsiz küçə heyvanı kimi tanınır, artıq öz xalqı qarşısında da rəzil duruma düşəcək. Haqq isə öz işini görür. Tarixi ədalət bərpa olunur. Cinayətkarlar öz cəzalarını alacaqlar. 

        Prezident İlham Əliyev oktyabrın 12-də Türkiyənin “Haber Global” televiziya kanalına mühasibəsində bildirmişdir ki, "Son döyüşlərlə əlaqədar da erməni diaspor təşkilatları və onların havadarları, dünya erməniliyi Azərbaycana qarşı mətbuat savaşına başlamışdır. Bunun nəticəsidir ki, bu gün dünya mətbuatında bir çox hallarda təhrif edilmiş məlumatlar yer alır. Ona görə Azərbaycan həqiqətlərini dünya ictimaiyyətinə çatdırmaq üçün bizim böyük səylər göstərməyimiz gərəkdir. Bu baxımdan Türkiyənin mətbuat nümayəndələrinə xüsusi təşəkkürümü bildirmək istəyirəm. Çünki demək olar, hər gün gecə-gündüz Türkiyənin aparıcı televiziya kanalları, digər mətbu orqanları bu münaqişə ilə bağlı həqiqətləri dünyaya çatdırır."

         Ölkə başçısı vurğulayıb ki, "Bir daha deyirəm, status-kvo yoxdur, təmas xətti yoxdur. Ermənilərin öz orduları haqqında uzun illər uydurduğu yenilməz ordu əfsanəsi yoxdur. Biz göstərdik kim kimdir. Ona görə bu reallıqlarla gərək həm Ermənistan hesablaşsın, onların havadarları hesablaşsın, bütün dünya hesablaşsın. Bizə dur deyənlər bilməlidirlər ki, yaxşı, biz dura bilərik, biz də istəmirik ki, qan tökülsün. Amma ondan sonra gərək siyasi proses başlasın. Siyasi proses başlamasa, biz durmayacağıq. Mən demişəm, biz sona qədər gedəcəyik, sona qədər. Amma necə? Hərbi yolla, yaxud da ki, siyasi yolla, o, başqa məsələdir. Biz istəyirik ki, hərbi mərhələ dursun, qan tökülməsin, şəhidlər olmasın və sülh yolu ilə öz torpaqlarımızı azad edək."

          Hörmətli Ali Baş Komandan, bildirmək istəyirəm ki, sizin çıxışlarınız bizim hər birimizi qürurlandırır. İnşallah Azərbaycan bayrağı sizin rəhbərliyiniz ilə işğaldan azad edilmiş bütün ərazilərdə dalğalanacaq. 

Aynurə Həsənova,

 Xocalı şəhər sakini  

HUMANİSTLİYİ QƏBUL EDƏ BİLMƏYƏN QƏDDAR ERMƏNİLƏR

          9 oktyabr 2020-ci il tarixdə Rusiya Federasiyasının paytaxtı Moskva şəhərində Rusiya Xarici İşlər naziri Sergey Lavrovun təşəbbüsü ilə Azərbaycan Respublikasının Xarici İşlər naziri Ceyhun Bayramov və Ermənistan Respublikasının Xarici İşlər naziri Zöhrab Mnatsakanyan arasında görüş keçirildi. Görüşün əsas məqsədi döyüş meydanında meyitləri və eynilə hər iki tərəfdən əsir götürülən insanları dəyişmək idi. Bunun üçün 12 saata yaxın çəkən müzakirələrdən sonra 10 oktyabr 2020-ci il saat 12:00-dan hər iki tərəfin iştirakı ilə humanitar atəşkəs elan edilməsi və hər iki tərəfin buna əməl etməsi ilə bağlı müqavilə imzalandı. Müqavilə Rusiya Xarici İşlər naziri Sergey Lavrov, aərbaycan Respublikasının xarici İşlər naziri Ceyhun Bayramov, Ermənistan Xarici İşlər naziri Zöhrab Mnatsakanyan tərəfindən imzalandı. Bu humanitar atəşkəs müqaviləsinə Azərbaycan Silahlı Qüvvələri tərəfindən riayət edildi. Lakin Ermənistan Silahlı Qüvvələri bütün günü cəbhədə atəşi davam etdirdi. Bu azmış kimi məğlubiyyətdən hiddətlənən düşmən 11 oktyabr gecə saat 2 radələrində Gəncə şəhərinin əhalinin sıx məskunlaşdığı ərazini Ermənistanın Vardenis rayonundan raket atəşinə mıruz qoydu. Nəticədə yaşayış binalarına və mülki infrastruktura ciddi ziyan dəydi, 10 nəfər dinc sakin həlak oldu, 40-a yaxın sakin müxtəlif dərəcəli bədən xəsarətləri aldı. Həmin vaxt nankor qonşularımız Mingəçevir şəhərində yerləşən həyati əhəmiyyətli obyektləri hədəfə almışlar. Rəşadətli Azərbaycan ordusunun hava hücumundan müdafiə qüvvələri həmin raketləri vaxında zərərsizləşdirməsəydi, itki daha çox ola bilərdi. Beynəlxalq Qızıl Xaç Cəmiyyətinin rəmzi olan və ağ bayraq qaldıraraq cəsədləri yığmağa cəhd edən maşın da Ermənistan Silahlı Qüvvələri tərəfindən atəşə məruz qalmış, bir tibb işçisi yaralanmışdır. Artıq dünya ictimaiyyəti və Ermənistanın havadarları da onların humanitar atəşkəsi pozduğunu təsdiqləyir. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin köməkçisi Hikmət Hacıyev, Baş Prokuror Kamran Əliyev və başqa dövlət nümayəndələri Gəncə şəhərində hadisə yerində olmuş, xarici ölkə səfirliklərinin nümayəndələri və xarici jurnalistlər qarşısında həqiqətləri dünyaya çatdırmağı tələb etmişlər. Düşmənin son nəfəsində dinc əhalini hədəf alması Azərbaycan xalqını qorxutmur, Silahlı Qüvvələrin döyüş əzmini daha da artırır. Qələbə ilə irəliləyən ordumuz düşməni sərhədimizdən çıxarıb, ərazi bütövlüyümüzü təmin edəcəkdir. Azərbaycan əsgərinə eşq olsun! Qarabağ Azərbaycandır!

Aydın Həsənov,

Xocalı rayon ziyalısı

ERMƏNİ ŞƏR VƏ BÖHTANLARININ DÜNYA SİYASİ ARENASINDA VƏ DÖYÜŞ MEYDANLARINDA İFŞASI

 

         Dünyada mövcud olan erməni diaspor təşkilatları daim Azərbaycanın əleyhinə təbliğat işi aparmışlar. Ötən əsrin 90-cı illərindən başlayaraq Azərbaycan torpaqlarını qondarma qurum yaratmaq adı ilə işğal edən ermənilər bu torpaqlarda minilliklərlə yaşadıqları barədə yalanlar uyduraraq bu yalanları dünya icitimaiyyətinə sırımaq istəyirdilər. Lakin onlar unudurdu ki, 1978-ci ildə ilk erməni ailəsinin Qarabağa gəlməsinin 150 illiyi şərəfinə ucaldılan abidə bunu inkar edəcək. 1991-ci ildə həmin abidəni dağıtmağa macal tapmayan ermənilər onun üz hissəsini kərpiclə hörərək örtmüşlər. Azərbaycanlı tarixçilər işə qarışdıqdan sonra xarici tədqiqatçıların iştirakı ilə ermənilərin bu yalanı da ifşa edilmişdir. ATƏT-in Minsk Qrupu həmsədrlərinin himayədarlığı ilə Ermənistan atəşkəs rejimini saxlamağı özlərinə uduş kimi qəbul edirdilər. Beynəlxalq təşkilatların münaqişəni nizamlamaq cəhdi yaxınlaşdıqda ermənilər hakimiyyət dəyişikliyindən, yaxud başqa vasitələrdən istifadə edərək guya vaxt qazanırdılar. Həmsədrlərin iştirakı ilə imzalanan status-kvo məsələnin həllində heç bir rol oynamamışdır. Ermənistanın Dağlıq Qarabağda mövcud olan separatçı rejimi tərəf kimi danışıqlara cəlb etmək təklifi beynəlxalq qanunlara hörmətlə yanaşan dövlətlər tərəfindən rədd edilmişdir. Bu müddət ərzində Azərbaycan beynəlxalq qanunlar çərçivəsindən kənara çıxmamaq şərti ilə, ərazi bütövlüyünün toxunulmazlığı təmin olunmaqla bütün danışıqlara getmişdir. Ulu öndərin siyasi varisi və davamçısı, Ali Baş Komandan cənab İlham Əliyevin ölkə iqtisadiyyatının güclənməsinə, ordu quruculuğuna göstərdiyi səy öz bəhrəsini verdi. Azərbaycan Silahlı Qüvvələri şəxsi heyət, texnika və silah baxımından dünyanın aparıcı silahlı qüvvələrindən heç də geridə qalmamaq şərti ilə inkişaf etdi. Həmin silahlı qüvvələrimiz 27 sentyabrdan əks-hücum əməliyyatı keçirərək 30 ilə yaxın düşmən tapdağında olan torpaqlarımızı işğaldan azad edir. Yaxın günlərdə Cıdır düzü, Şuşa yaylaları, axarlı-baxarlı Laçın yaylaqları, yeraltı sərvəti, mineral sualrı ilə zəngin olan Kəlbəcər xilaskar ordumuzu qarşılayacaq. Yaşasın Azırbaycan Silahlı Qüvvələri! Var olsun Ali Baş Komandan İlham Əliyev! Yaşasın Azərbaycan-Türkiyə qardaşlığı! Qarabağ Azərbaycandır! 

Sovet Allahverdiyev,

Xocalı rayon ağsaqqalı

Humanitar atəşkəsi pozan ermənilər yaşayış yerlərini atəşə tuturlar

          Azərbaycan tarixi geniş və əhatli bir dövlətdir. Onun keçmişi və bu günü buna bir daha sübutdur. Vətən əzilməz, Vətən bölünməzdir. Onun hər bir parçası xalqı, milləti üçün çox dəyərlidir. Xalqın cəfakeşdir, vətənpərvərdir, hər bir ölkədə, dövlətdə səni böyük fəxrlə təmsil edir, ərazi bütövlüyün üçün canını fəda verir, Azərbaycan!

            Mən Vətən aşiqiyəm, onun üçün canımı, qanımı sipər etməyə hazıram. Vətənimizin ön cəbhəsi igid əsgərlərdən, qorxmaz qəhrəmanlardan, arxa cəbhəsi isə onların qayğısına qalan müəllimlərdən, həkimlərdən, analardan, bacılardan ibarətdir. Biz hamımız Vətən üçün, torpaq üçün yaşayırıq və yaradırıq. O torpaq daim bizimlə fəxr edəcək. Vətənim bölünməzdir və bütövdür. Baxmayaraq ki, vəhşi erməni vandalları 1990-1993–cü illərdə vəhşicəsinə, bir sözlə adlarına yaraşacaq formada Vətənimizin bir hissəsini oğurladı, talan etdi. Hətta utanmadan bütün dünyaya belə, “Qarabağ bizimdir” deyə car çəkməyə çalışdı. Bütün kirli əməllərin icraçısına çevrildi, yetər ki, istəyinə nail olsun. Amma hər zamanki kimi ədalət öz işini gördü və bu gündə yaşadığımız “Vətən müharibəsi” buna bariz nümunədir. Biz bu gün öz Qarabağımızın yenidən bütövlüyünün bərpası üçün döyüşürük.

           Azərbaycan Respublikasının Ali Baş Komandanı, İlham Əliyevin mübarizliyi, əzmkarlığı bizə qol-qanad oldu. Cənab Prezident hər zaman qanunla, qayda ilə iş görür. Çalışır ki, qan tökülməsin, günahsız insanlar ölməsin. O, yenə də həmin fikirlərini qoruyub saxlayır.

           Sentyabr ayı, 2020-ci il Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün bərpası tarixidir. Yəni biz artıq 30 ili arxada qoyub öz evimizi azad etmək üçün mübarizə aparırıq. Bizə lazım olan yalnız öz torpağımızdır. İnşallah onu da başda Ali Baş Komandan olmaqla geri alacağıq. Biz o qədər humanist bir ölkəyik ki, çalışır heç kəs ziyan çəkməsin. Belə ki, müharibənin qızğın dönəmində humanitar atəşkəs elan olundu. Hansı ki, belə anda bütün silahlar, artilleriyyalar susur. Amma təəssüf ki, bu qanuna yenə də əməl edən yalnız biz olduq. Erməni xisləti yenə özünü göstərdi. Atəşkəsin elan olunduğu vaxtda Xocalıda etdiyini Gəncəyə törətdi. Günahsız insanlar vəfat etdi. Tələflərə səbəb oldu. Neçə - neçə körpə atasız-anasız qaldı. İnsanların evləri başlarına uçdu, həyatları darmadağın oldu. Bu erməni vəhşiliyinin bariz nümunəsidir. Bütün dünya onların maskalanmış sifətinin əsas rəngini gördü. Yəni ədalətin kimdə olduğu açıq-aşkar göründü.

        “İgidlər ölməz, Vətən bölünməz”. Yurdu uğrunda şəhid olan əsgərin qanı halaldır. O qan nahaq yerə deyil, öz torpağı uğrunda axır. Dağılan evlər yenə tikiləcək, ağlayan körpələr yenə güləcək, ürəklər yenidən rahat döyünəcək. Yetər ki, sən var ol, yaşa Vətən!

Ülviyyə Əhmədova,

Xocalı şəhər sakini

XOCALIDA SOVET REJİMİNİN QURULMASI

        Azərbaycanın Xocalı ərazisində sovet rejiminin qurulması prosesini təhlil etməzdən öncə XX əsrin əvvəllərində bölgədə baş verən sosial-siyasi prosesləri izləmək yerinə düşərdi. Qarabağ bölgəsi Azərbaycanın tarixən ayrılmaz bir hissəsi olub onun qərbində yerləşir. Rusiya imperiyasının “1897-ci ildə əhalinin ümumi siyahıya alınması məlumatına” görə XIX yüzilliyin sonlarında Qarabağın ümumi sahəsi bir milyon 101 min 748 desyatin, əhalisi 415.712 nəfər olmuşdur [Moskva 1904, s.78]. Burada yaşayan əhali əsasən əkinçilik və maldarlıqla məşğul olurdu. Rusiyanın mərkəzi şəhərləri ilə Qarabağ əhalisinin iqtisadi və mədəni əlaqələri var idi. Əvvəllər Bakı, Gəncə, Təbriz, Dərbənd, Şəki, Şamaxı, Naxçıvan şəhərlərində alver edən Qarabağ tacirlərini həm də Peterburq, Kazan, Həştərxan, Moskva və digər şəhərlərdə də görmək olardı.
        XX yüzilliyin əvvəllərində Xocalıda sənaye də inkişaf etmişdi ki, həmin sənaye sahələrindən biri də ipəkçilik olmuşdu. Qeyd edək ki, baramanın mexaniki üsulla qurudulması ilk dəfə Qarabağ ipək müəssisələrində tətbiq edilmişdi. XX əsrin əvvəllərində ipək mallar Moskvaya və Rusiyanın digər şəhərlərinə göndərilirdi.
        Bəhs olunan dövrdə Xocalının kənd təsərrüfatında taxılçılıq və bağçılıq əsas yer tuturdu. Burada pambıq da əkilirdi. 1906-cı il məlumatına görə Xocalı ərazisində bütün torpaqların 28 faizi kəndlərin, qalanları isə dövlətin və bəylərin ixtiyarında idi. Burada əmtəə-pul münasibətləri genişlənmiş, daxili və xarici ticarət inkişaf etmiş, Xocalı tacirlər öz mallarını ümumrusiya və dünya bazarına çıxarmışlar.
        XX əsrin əvvəllərində bütövlükdə Qarabağda, o cümlədən Xocalıda Qaçaq hərəkatı genişlənmişdi. Vəziyyətdən istifadə edən Rusiya Sosial Demokrat Fəhlə Partiyasının (RSDFP) birbaşa diktəsi ilə Qarabağda sosial-demokrat qrupları yaratdı və xalq içərisində “inqilab” ideyaları yayılmağa başlandı. Onlar “İskra” qəzeti vasitəsilə kinoteatr binalarında seminariyalarda təbliğatlarını davam etdirirdilər. Bu işə tələbləri, fəhlələri və sənətkarları cəlb etmişdilər. Belə bir şəraitdə Şuşa, Cavanşir və Qaryagin qəzalarında “Difayi” (“müdafiəçi”) təşkilatı da yaranmışdı ki, onlar xalqı bolşevik təbliğatından uzaq durmağa çağırırdılar. Bolşeviklər fəhlə və kəndliləri silahlanmağa və in-qilaba istiqamətləndirirdilər.
        Azərbaycan Respublikası Prezidenti İşlər İdarəsinin Siyasi Sənədlər Arxivinin  (bundan sonra ARPİİSSA)  f.276, s.1, i.42-də göstərilir ki, Cavanşir, Şuşa və Qaryagin (Xocalı nəzərdə tutulur – M.N.) qəza¬larında silahlı kəndli dəstələri mülkədarlara və bəylərə qarşı hücuma keçir, onların mali¬kanələrini zəbt edir, müqavimət göstərənləri öldürürdülər... Həmin qəzalarda Kərbəlayi Həsənli oğlunun və Əli Abbas oğlunun başçılıq etdiyi silahlı kəndli dəstələri 1906-cı ilin dekabrında polis və kazak dəstələri üzərinə hücuma keçərək hərbi ləvazimatı ələ keçirərək ... malikanələri dağıdır, meşələri qırırdılar... Tətillər, kəndli həyəcan-ları, silahlı kəndli dəstələrinin fəaliyyəti gündən-günə artırdı.
        Rusiyada baş verən 1917-ci il fevral inqilabının sədası Qara-bağa da öz təsirini göstərmişdir. Arxiv sənədlərində göstərilir ki, “1917-ci ilin mart-aprel aylarında Qarabağda əsgər deputatları sovet və əsgər komitələri təşkil edildi. Bu zaman qəzada Müvəqqəti Hökumət orqanları da yaradıldı... 1917-ci il martın 12-də isə Xocalıda Əsgər Deputatları Soveti və əsgər komitələri təşkil edildi. Az sonra kəndli Deputatları Soveti və qəza nümayəndələrindən ibarət icraiyyə komitəsi yaradıldı” [ARPİİSSA, f. 456, s.16, i.122].
“Bakı” qəzeti 26 avqust 1917-ci il /191/-ci sayında yazırdı ki, Qarabağda hakimiyyət başına keçmiş Müvəqqəti hökumət zəhmətkeş kütlələrin ağır vəziyyətini yüngülləşdirmək üçün heç bir tədbir görmədi... Əvvəllər hakimiyyət başında olanlar yenə də əvvəlki mövqelərində qalmaqda idilər. 
        1917-ci il mart-avqust aylarında Qarabağı gəzən müvəkkil, buradakı vəziyyəti həyəcanla mərkəzə məlumat vermiş və bütün bunlar arxiv sənədlərində öz əksini tapmışdır. Belə ki, həmin sənəddə göstərilir ki, “kənd əhalisi yerli hakimiyyət orqanlarından üz döndərmişdir.... kim ölkənin idarə edilməsini möhkəm ələ alsa, bizə ucuz qiymətə taxıl versə, onun arxasınca gedəcəyik... Ona görə də hökumət Qarabağda bu problemi həll etmək üçün tələsməlidir. Yoxsa sabah gec olacaq” [ARPİİSSA, f.30, s.1, i.13, v.30].
Bəhs olunan dövrdə Xocalıda əhalinin hər nəfərinə gündə 200-250 qram çörək buraxılırdı. Taxılın qiyməti gündən-günə bahalaşırdı. Aclıq, yoxsulluq, ölüm, orduya səfərbərlik bölgədə əhalinin sayının 32 faiz azalmasına səbəb olmuşdu. Hərc-mərclik, özbaşınalıq, talançılıq, ordu hissələrinin qarətçiliyi, zorakılığa gündən-günə artırdı. “Kaspi” qəzeti 1917-ci ilin avqust ayında yazırdı Qarabağda talançılıq və sui-qəsd çoxalır. Hazırda vəziyyət o dərəcəyə çatıb ki, heç kəs bilmir ki, sabaha salamat çıxacaq yoxsa yox. Oğurluq, ölüm halı adiləşmiş və heç kəs məsuliyyətə cəlb edilmir.
        Arxiv sənədlərindən birində göstərilir ki, 1918-ci ilin əvvəl-lərində Xocalıda kəndlilər Müvəqqəti hökumətin yerli orqanlarına qarşı hücuma keçir, Zemstvo təşkilatlarına mən¬sub anbarları dağıdır və yerli məmurlara divan tuturdular... [ARPİİSSA, f.268, s.2, i.7, v.4]. Həmin dövrə nəzərə salan zaman məlum olur ki, bu hücumların əsas səbəblərindən biri camaatın aclıq və səfalət içərisində yaşaması idi. Belə ki, erməni qəsbkarları tərəfindən torpalqarından qovualaraq didərgin salınmış, bütün maddi nemətlərini, hətta ailə başçılarını itirmiş ailələr yeni məskunlaşdıqları ərazidə aclıqla üz-üzə qaldıqları üçün bu cür hərəkətlərə yol verirdilər. Hətta bəzi məlumatlara görə ərzidən keçən taxılla dolu karvanlara hücumlar təşkil edilirdi. Qeyd edək ki, Ermənistan dövləti öz mövcudluğunun ilk gün¬lərindən Azərbaycana təcavüz etməyə, qədim Azərbaycan torpaqları olan Zəngəzur, Naxçıvan və Qarabağı işğal etməyə çalışırdı. Bəhs olunan dövrdə yaranmış əlverişli vəziyyətdən istifadə edən Andronik 8 min nəfərlik güclü silahlı qoşunu ilə Qarabağa hücum etdi. Andro¬nikin quldur dəstələri Qara¬bağın azərbaycanlılar yaşa¬yan qədim kəndlərini dağıdır, yandırır, dinc əhalini vəh¬şicəsinə qılıncdan keçi¬rirdi. Daş¬naklar 1918-ci ildə Zəngə¬zurda 115, Cavanşir, Cəbrayıl, Şuşa qəzalarında 21, İrəvan quberniyasında 60-dan çox Azərbaycan kəndini məhv etmişdi. 100 mindən çox azər¬baycanlı öz doğma yurdlarından qovul¬dular. Qeyd edək ki, 1918-ci ilin dekabrında Xo¬calı ərazi¬sindəki azərbaycanlı kəndlərinə erməni hücumları genişlən¬miş, bu hal 1919-cu ilin əvvəllərində daha dağıdıcı xarakter almışdı. Azərbaycan hökuməti Andronikin dəstələrinin Qarabağ¬da törət-dikləri quldurluğun qarşısını almaq üçün təcili tədbirlər gördü. Qara¬bağ general-qubernatoru Xosrov bəy Sultanovun rəh¬bərliyi altında Azərbaycan özünümüdafiə qüvvələri tərəfin¬dən Andronikin quldur dəstələrinin hücum¬larının qarşısı alındı.
        Həmin dövrdə Qarabağ bolşeviklərinin fəa¬liyyət dairəsi getdikcə genişlənirdi. 1919-cu ilin yazında Xocalıda gizli partiya Komitəsi yaradıldı [“Azərbaycanda sovet hakimiyyəti uğurunda fəal mübari¬zə”. Azərnəşr, 1958, s.409].
        Qarabağda o cümlədən Xocalı ərazisində sovet rejiminin qurul¬ması prosesini izləməkdən öncə Demokratik Cümhuriyyət dövrünə ekskurziv nəzər yetirmək, dövrün tarixşünaslığı haqqında yığcam məlumat vermək yerinə düşərdi:
        Xalq Cümhuriyyətinin yaradılması Vətənimizin şima¬lında Azərbaycan dövlətçiliyinin bərpası yolunda ən böyük tarixi hadisə idi. Cümhuriyyət dövründə torpaq¬larımızın bütöv¬lüyünün qorunması sahə¬sində böyük işlər görülməsinə baxmayaraq, daxildə bolşevik-daşnak qrup¬ları Xalq Cümhu¬riy¬yətinin fəaliy-yətinə maneçilik törət¬məyə çalışır¬dılar. Xari¬ci hərbi müdaxilə-çilərin və daxildə antiazər¬baycan siya¬səti yeridənlərin birliyi nəticəsində Şərqdə və türk-İslam dünya¬sında ilk demokratik dövlət olan Azərbaycan Xalq Cümhuriy¬yəti süqut etdi.
        Uğursuz nəticəyə baxmayaraq, Azərbaycan Xalq Cümhuriy-yətinin iyirmi üç aylıq fəaliyyəti xalqımızın yaddaşına əbədi həkk olundu. Azərbaycan SSR 70 ilə yaxın bir dövrdə kom¬munist ideologiyasının hökmran olduğu SSRİ-nin tərki¬bində olmuşdur: Mürəkkəb, ziddiy¬yətli hadisələrlə dolu bu 70 il müddətdə xalqımız böyük məhrumiy¬yətlərə uğramış, soy¬qırımına məruz qalmış, böyük itkilər vermişdir. Eyni zamanda bu müddətdə bütün məhrumiyyətlərə baxmayaraq, xalqımız yaşamış, yaratmış, inkişaf etmişdir. Bu 70 il ərzin¬də itkilə¬rimizlə yanaşı, Azərbaycan xalqı böyük nailiyyətlər qazanmış, iqti¬sadi, elmi, mədəni yüksəlişə nail olmuşdur. Azərbaycan bu dövrdə öz müstəqilliyini faktiki olaraq itirsə də, formal olaraq müstəqil dövlətin atributları olan kons¬titusiyaya, əraziyə, sərhədlərə malik idi.
        Məhz dövlətçilik ənənələrinin, mədəni elmi, iqtisadi, kadr po¬ten¬¬sialının mövcudluğu Azərbaycan xalqına öz varlığını, mədəniy¬yətini, milli mənliyini qorumağa və yeni¬dən dirçəlib 1991-ci ildə milli dövlət – Azərbaycan Res¬publikası kimi tarix səhnəsinə çıxmağa imkan verdi.
        1918-1920-ci illərdə Azərbaycan Cümhuriyyətinin top¬la¬dığı böyük tarixi təcrübə, əsasını qoyduğu demok¬ratiya, demokratik döv¬lət quruculuğu bu gün onun hüquqi və mənəvi varisi olan Azər¬bay¬can Respublikasında dönmədən həyata keçirilir və inkişaf etdirilir. Tam əsasla demək olar ki, varis öz sələfinin müstəqillik və suve¬renlik prinsipini hər şeydən əziz və uca tutur.
        İyirminci yüzilliyin əvvəllərində fəal inqilabçı, hərbi siyasi qurumların rəhbər işçiləri, Sovet hakimiyyəti döv¬ründə isə respub¬lika¬nın partiya-dövlət nü¬mayəndələri olmuş yerli kommunistlər – N.Nərimanov, Q.Musabəyov, M.D.Hü¬sey¬nov, M.Quliyev, Q.Hüsey¬nov, Ə.Qarayev və b. tədqiq edilən dövrə aid bir sıra sərt xarakterli polemik əsərlər qələmə almışlar. Bu əsərlərin dəyəri siyasi rəqiblərə tənqidi münasibət ifadə etmələrində, hadisələrin qənaətbəxş və ob¬yektiv təsvirini vermələrində yox, o vaxtkı kommu¬nistlərin dünya¬görüşü və psixologiyası haq¬qında dolğun təsəvvür yaratmalarındadır. Onlara xas olan ümumi cəhət “müsavat hökuməti” ilə müqayisədə sovet idarəetmə sistemi və sosial-iqtisadi quruluşunun Azərbaycan xalqının tərəqqisi üçün daha çox işlər gördüyünü sübut etməyə çalışmalarıdır.
        XX yüzilliyin 20-ci illər tarixşünaslığını üç dövrə bölmək olar: 20-30-cu illərin marksist tarixşünaslığı, 40-80-ci illərin milli kom¬munist tarixşünaslığı, 90-cı illərin liberal-milli tarixşünaslığı.
        Azərbaycanda marksist tarixşünaslığın əsas nümayən¬dələri 1921-1931-ci illərdə Qırmızı Professura İnstitutunu bitirmiş qeyri-azər¬baycanlılar idi. Onlar 1917-1920-ci illəri əhatə edən inqilab döv¬rünü dünya kapita¬lizminin tam çürümə mərhələsində zəhmətkeşləri burjua¬ziyanın zülm və istisma¬rından azad edəcək dünya inqi¬labının ilkin müjdəçisi kimi qələmə alırdılar.
        “Azərbaycanda Sovet hakimiyyətinin qələbəsi”nə aid tarixi əsərlərin müəllifləri – A.Rayevski, Y.Ratqauzer, N.Pçelin, A.Papov, S.Sef, A.Steklov, A.Dubner hadisələri tədqiq və təqdim edərkən tarixi reallığın təfsilatlarına maraq göstərmək, hadisələrin izahında ideologiyaya üstünlük ver¬mək, mənbələrdən geniş iqtibas gətirmək və s. kimi xüsusi yanaşma üslubu nümayiş etdirmişlər. Həmin müəl¬liflərin əsərlərində sonrakı sovet tarixçilərinin tez-tez müraciət et¬dikləri partiya-sovet rəhbərlərinin çıxışlarından geniş isti¬fadə, tarixi məkanın təfər¬rü¬atınadək dövrləş¬dirilməsi, arxiv mənbələrini kütləvi fetişləşdirmə hallarına az-az rast gəlinir.
        Yuxarıda adıgedən müəlliflərin əsərlərində “Zəhmət¬¬keşlərə vəhşi nifrət”, “dünya miqyaslı quldurlar”, “müsavat nökərləri”, “bəy-xan hökuməti”, “öz xalqının mənafeyi ilə alver edənlər” Azərbaycan Xalq Cümhuriy¬yəti “Müsavat rejimi”, “Müsavat dövləti” kimi təq¬dim edilmişdir.
Ali təhsil müəssisələri üçün nəzərdə tutulmuş, 1961-ci ildə nəşr olunan “Azərbaycan tarixi” dərsliyinin kiçik bir abzasını diqqətinizə çatdırmaqla Azər¬baycanda sovet haki¬miyyətinin yaranmasına verilən qiymətin şahidi olarıq: “Azərbaycanda Sovet hakimiyyətinin qələ¬bəsi Azərbaycan xalqının müqəddə¬ratında dönüş nöqtəsi, onun tari¬xində yeni dövrün başlanğıcı oldu. Sovet haki¬miyyəti azadlıq və ana yurdunun istiqlaliyyəti haqqında Azərbaycan xalqının ən müqəddəs arzularını həyata keçirtdi. Azərbaycanın ən yaxşı oğulları və qızları həmin istiqlaliyyət uğrunda canlarını qurban vermişdilər. Sovet ha¬kimiyyəti Azərbaycanı burjua-mülkə¬dar istismarından və xarici imperialistlərin zülmündən həmişəlik azad etdi, onun üzünə azadlıq və səadət yolunu açdı. Zəhmətkeşlər öz müqəddəratının, öz yur¬dundakı sərvət¬lərin tam sahibi oldular” [s.246].
        Kiçik bir açıqlamadan məlum olur ki, sovet haki¬miyyəti döv¬ründə yazılmış əsərlərdə sosializm cəmiyyətinin yaran¬ması “xalqın müqəddəratında dönüş nöqtəsi”, “xalqın ən müqəddəs arzularının real¬laşması”, “istismar və zülmdən azad olması” kimi təqdim edil¬mişdir.
        Qeyd edək ki, Sovet hakimiyyəti Azərbaycan Sovet Sosialist Respublikasını ancaq elan etmişdi, qarşıda hələ çətin vəzifə – onu həqiqətə çevirmək tələb olu¬nurdu. Labüd sual doğur: bütün Azər¬baycan bu vəzifəni yerinə yetirmək üçün hazır idimi? Ümumən so¬sialist dəyişikliklər üçün Azərbaycan iqtisadiyyatda, siyasətdə, so¬sial-maddi sahədə, mədəniyyət və ideologiyada lazımi ilkin şərtlərə və əsas amillərə malik idimi?
        Qərəzsiz elmi araşdırma göstərir ki, Azərbaycanın tim-salında sovet res¬publikası quruculuğu, əslində, onun maddi, elmi-texniki və insan potensialını hakim mərkəzin məqsəd və mənafeyinə tabe etməklə aparılırdı. Mərkəzin sosi¬alizm quru-culuğu siyasətində Azər¬bay¬canın yeri əsasən onun öz “beynəlmiləlçilik borcunu” yerinə yetir¬məsi dəlili ilə əsas-landırılırdı. Həmin siyasətin ümdə istiqaməti bunlar idi: Bütövlükdə Respublikamız o cümlədən Qarabağ ölkənin başlıca xammal xəzinəsi və Sovet İttifaqının ikinci pambıq bazasıdır. “Ümumi sosialist vətəninin” mənafeləri ilə pərdələnən, əslində isə, “sosializm” bayrağı altında əsarətə almaq siyasətinin incə formada davamı olan siyasət belə idi. Prinsip etibarilə, bölgədə sosializm quruculuğu bu cür intişar edirdi. Başlıcası isə bunu obyektiv surətdə izah etməyə və işıqlandırmağa çalışmaq lazımdır. Çünki inkar etmək olmaz ki, Xocalıda öz tarixinin sovet dövründə də mühüm iqtisadi sosial-mədəni dəyişikliklərə nail olmuşdur. Xocalı əhalisi əməksevər əhalidir, qarşısına çıxan böyük çətinlikləri və səhvləri aradan qal¬dı¬raraq, ədalətsizliyə tab gətirərək yeni həyat quruculuğu naminə tari¬xən fədakarlıqla çalışmışlar və bu gün də bu proses uğurla davam edir.
        Azərbaycan Respublikası Dövlət Tarix Arxivinin (ARDTA)  894-cü fondunun, 970-ci fondunun, 28-ci fon¬dunun, ARPİİSSA-nin 1-ci fondunun, 159-cu fon¬dunun materiallarına, M.Ə.Rəsulza¬də¬nin [68-70], T.Svetoxovis¬ki¬nin [71], N.A.Ağamalı¬yevanın [2-4], P.Dara¬ba¬dinin [34-36], A.F.Ab¬dul-layevanın [13], Ş.Rüstəm¬bəy¬linin [65], A.Qara¬yevin [81], A.N.Xey¬fesin [66], N.Nərima¬novun [58] əsərlərinə, “İqtixad”, “İskra”, “Ba¬kinskiy rabo¬çiy”, “Azərbaycan”, “Kommunist”, “Noviy mir”, mət¬buat mate¬rialları [114-122], «Очерки истории Коммунис¬тический партии Азербай¬джа¬на» [110-111], «Директивы Главного коман¬дования орронта Красный Армии 1917-1920 годов» və digər rəsmi sənədlərə əsaslanaraq Azər¬bay¬canda, o cüm¬lədən onun Xocalı ərazisində Sovet haki-miy¬yətinin qurulması prosesinin qısaca diqqə¬tinizə çatdırırıq:
        Azərbaycan hökumətinə siyasi, diplomatik təzyiqləri güclən¬dirən Sovet Rusiyası milli hökuməti devirmək üçün “beşinci kolon” rolunu oynayan bolşevik¬lərdən, Azərbaycan ərazisini işğal etməyə çalışan ermənilərdən və türk amilindən istifadə edirdi. 1920-ci ilin əvvəllərində erməni sosial-demokratları Pirimov və Zaxaryan Mos¬kva¬da “ərazi güzəşt¬ləri müqabilində Azərbaycan Cümhuriy¬yəti hö¬ku¬mə¬tini devir¬mək işində öz hökumətlərinin tək¬lifini bildirdilər”. Moskva¬nın razılığı ilə mart ayının 22-də – Novruz bayramı günü daşnak dəstələri Azərbay¬can ordusunun Xankəndi şəhərində yerləşən qarnizonuna və Xocalıya hücum etdilər. Eyni zamanda, Ermənistan ordusu Qazax və Gəncə qəzalarına da basqın etdi. Qarabağda baş verən erməni qiyamı Azərbay¬can hökumətini ordunu təcili olaraq Dağıstan sərhədindən və Bakıdan Qarabağa o cümlədən Xocalıya yeritməyə məcbur etdi. Rəsmi Moskvanın planı baş tutdu. Cümhuriyyətin şimal sərhədləri demək olar ki, müdafiəsiz qaldı.
        Mötəbər mənbələrə əsaslanaraq deyə bilərik ki, ermə¬nilərin “sifarişli” qiyamının, inqilabi cəhdlərin gözlənilən nəti¬cəni vermə-di¬yini görən bolşeviklər türk nüfuzundan isti¬fa¬dəyə, türk milli hərəkatı ilə əlaqəyə girməyə çalışdılar. İmperialist dövlətlərin vahid cəbhəsi ilə üz-üzə qalan Türkiyə Sovet Rusiyasının hərbi-iqtisadi yardım haqqında təklifini qəbul etməyə, əvəzində isə Azərbaycanın Rusiya¬nın nüfuz dairəsinə daxil olması ilə razılaşmağa məcbur oldu. Təb¬liğat vasitələrində XI Qırmızı ordu Türkiyənin yardı¬mına gedəcək ordu kimi təqdim olunurdu. XI qırmızı or¬dunun tərkibindəki müsəl¬man hissələrinə Xəlil paşa və digər türk zabitləri başçılıq edirdilər.
        A.Balayevin 1990-cı ildə nəşr olunmuş “1917-1920-ci illərdə Azərbaycanda milli-demokratik hərəkatı” adlı əsərində yazır ki, 1920-ci il aprel ayının ortalarında XI Qır¬mızı ordu Denikin ordu¬sunun qalıqlarını əzərək Azərbaycan Xalq Cüm-huriyyətinin şimal sərhədlərinə yaxınlaşdı. F.Xoy¬ski aprel ayının 15-də G.V.Çiçe¬rinə gön¬dərdiyi teleqramda yazır¬dı: “Hazırda Azərbaycan Cümhuriy¬yətinin sərhə¬dində, Dərbənd rayonunda Sovet Rusiyası hökumətinin böyük hərbi qüvvə¬lərinin toplaş¬ması müşahidə edilir. Sovet höku¬mətinin niyyət¬lərindən xəbər¬siz olan Azərbaycan hökuməti xahiş edir ki, göstərilən rayonlarda ordu hissələrinin top¬laşmasının səbəb¬ləri və məqsədləri haqqında təcili məlumat verilsin”. Lakin G.V.Çiçerin Azərbaycan hökumətinin tele¬qramına cavab verməyi belə lazım bilmədi [s. 66].
        Aprel ayının 17-də RSFSR Xalq Xarici İşlər komis¬sarının müa¬vini milliy¬yətcə erməni M.Qaraxanın Sovet Rusiyasının ticarət-iq¬tisadi münasibətlərə dair danışıqlara hazır olması barədə Azərbay¬can hökumətinə göndərdiyi teleqram sırf taktiki mülahizələrlə bağlı idi.
        1974-cü ildə Moskvada nəşr olunmuş «Директив Главного командоно¬вания фронтов Краской Армении» kita-bında hadisələr olduğu kimi təhlil edilmişdir. Həmin materi¬alda göstərilir ki, aprel ayının 21-də Qafqaz cəbhəsi koman¬danlığının XI Qırmızı ordu rəhbərliyinə və Volqa-Xəzər donanmasına göndərdiyi 490 nömrəli direktivdə Azərbaycan ordusunun əsas qüvvəsinin öz dövlətinin qərb cəbhəsində məşğul olduğu bildirilirdi. Habelə direktivdə aprel ayının 27-də Azərbaycan sərhədlərini keçib beş gün ərzində Yalama – Bakı əməliyyatını yerinə yetirmək əmr edilirdi. Aprelin 23-də Qafqaz Cəbhəsinin ko¬man¬danı Tuxaçevski və Hərbi İnqilab Şurasının üzvü S.Orconikid¬zenin imzaladığı 52 nömrəli əmrdə göstərilirdi ki, “XI ordunun son vəzifəsi Bakı quberniyasını tutmaq deyil, Azərbaycanın bütün ərazisinin tutulması hesab edilsin” [s.310].
        “Qırmızı Ordunun komandanlığının döyüş bölgə¬sindən verdiyi məlumat”da (cild. III, Moskva, 1974) göstəri¬lirdi ki, Sovet Rusiyasının Azərbaycana hərbi müdaxiləsi həlledici mərhələyə daxil olurdu. Bakı bolşeviklərinin nümayəndə heyəti A.İ.Mikoyan başda olmaqla Azərbaycan xalqı adından XI Qırmızı ordunu Azərbaycana dəvət etdi. XI Qırmızı ordunun Bakıya hücum əməliyyatı planı hazır idi. Aprel ayının 25-dən 26-na keçən gecə Levandovskinin başçılığı altında XI Qırmızı ordu hissələri Azərbaycan Xalq Cümhuriy¬yətinin sərhədlərini keçdi. Yalama stan¬siyasında iki saatlıq döyüş Azərbay¬can hərbçilərinin məğ¬lubiyyəti ilə nəticələnirdi. “Qırmızı Ordunun koman-danlığının döyüş böl¬gəsindən verdiyi məlumat”da (cild. III, Moskva, 1974) göstərilirdi ki, üçə yaxın artilleriya diviziyası itirildi, 600-700-dək döyüşçü əsir düşdü. Rus ordusunun itkiləri 30 nəfərə çatırdı [s.310]. Aprel ayının 27-də hərbi nazir S.Meh-mandarov qərb cəbhəsinə vurduğu teleqramda bildirirdi: “Bolşeviklər Yalama stansiyasına hücum edib, içəriyə doğru hərəkət edərək Xudatı tutmuş¬lar, vəziyyət böhranlıdır. Əmr edirəm elə bu gün hər birində 500 tüfəngdən az olmayaraq Qazaxdan bir batal¬yonu, Gəncədən bir batalyonu Qızıl-Buruna gətirin” [“Azərbaycan Demokratik Respub¬likası (“tarix, ictimai, siyasi və mədəni həyat”). Bakı, 1992].
        XI Qırmızı ordunun sərhədi keçməsi barədə Xaçmaz¬dan teleqram alınması hakimiyyət dairələrində çaşqınlıq yaratdı.
        1967-ci ildə Bakıda nəşr olunmuş “1918-1920-ci illərdə Azər¬bay¬canda sovet hakimiyyətinin qələbəsi uğrunda müba¬rizə (sənədlər və materiallar)” adlı əsərinə istinadən deyə bilərik ki, 1920-ci il aprel ayının 27-də saat 12-də AK (b)P MK, RK(b)P Qafqaz Diyar Komi¬təsinin Bakı bürosu və fəhlə konfransı adından hakimiyyətin bol¬şeviklərə təhvil verilməsi haqqında parlamentə ultimatum verildi. Həmin gün axşam saat 11-də Azərbaycan parlamenti özünün son iclasına toplandı. M.Ə.Rəsulzadə, Ş.Rüstəmbəyli və başqa müsavat¬çıların kəskin etirazlarına bax¬mayaraq, sosialist fraksiyasının və ona yaxın olan fraksiyaların tələbi ilə haki¬miyyətin Azərbaycan bolşevik¬lərinə təhvil verilməsi haq¬qında qərar qəbul edildi. Nahaq qan tökül-məsinin qarşısını almaq məqsə¬dilə hakimiyyəti aşağıdakı şərtlərlə Azərbaycan kommunist¬lərinə təhvil vermək qərara alındı:
1) Azərbaycanın tam müstəqilliyinin qorunub saxlanıl¬ması;
2) AK(b) P-nın yaratdığı hökumətin müvəqqəti orqan olması;
3) Hökumət idarələrindəki qulluqçuların tutduğu vəzi-fələrdə qalması;
4) Hökumət və parlament üzvlərinin həyat və mül¬kiyyətinin toxunul¬maz¬lığının təmin edilməsi;
5) Azərbaycan siyasi partiyalarının tam sərbəst fəa¬liyyətinin təmin edilməsi;
6) Azərbaycan ordusunun saxlanması;
7) Rus ordusunun Bakı şəhərinə daxil olmadan dəmir yolu ilə Türkiyənin köməyinə getməsi [531].
        Lakin parlamentin qərarından bir neçə saat sonra Anadoluya getmək bəhanəsi ilə Biləcəri stansiyasına gəlib çatmış XI Qırmızı ordu hissələri Bakıya daxil oldu. Bununla da Azərbaycan Xalq Cüm¬huriyyətinin müstəqil¬liyinə son qoyuldu və Azərbaycan yenidən Rusiya tərə¬findən işğal edildi. Azərbaycan Milli Elmlər Akademi¬yasının Xəbərləri (Tarix, fəlsəfə hüquq seriyası) 1992-ci il 5-ci nöm¬rəsində yazır ki, aprel ayının 29-da gündüz saat 2-də Azərbaycan Müvəqqəti İnqilab Komitəsi “… Qızıl ordunu (Qırmızı ordu nəzərdə tutulur – N.M.) təxirə salmadan göndərməyi, real kömək göstər¬məyi xahiş edirik” məzmunlu teleqramla Sovet Rusiyasına müraciət edildi. Həmin teleqramın gön¬də¬ril¬məsində əsas məqsəd Azərbaycan Xalq Cümhu¬riyyətinin XI Qırmızı ordu tərəfindən işğalını ört-basdır etmək, onun xalq kütlələrinin silahlı üsyanı nəticəsində devrildiyini iddia etmək idi [s.34].
ARPİİSSA-nin, f.1, s.1, iş 3, v. 275-də saxlanılan sənəd¬lərə əsas¬lanaraq cəmi 23 ay fəaliyyət göstərən Azər¬bay¬can Xalq Cüm¬huriy¬yətinin süqutunun səbəblərini aşağı¬dakı kimi ümumiləşdirmək olar:
        Beynəlxalq aləmdə, eləcə də Qafqaz bölgəsində yaranmış ümu¬mi hərbi-siyasi vəziyyəti;
        Sovet Rusiyasının beynəlxalq münasibətlərə və bey¬nəlxalq hü¬quqa zidd olaraq suveren dövlət olan Azərbay¬cana təcavüz etməklə onun ərazisini işğal etməsi;
Azərbaycan hökumətinin daxilində sabitliyin olma¬ması, par-lament frak¬siya¬larının, siyasi partiyaların hakimiy¬yət uğrunda müba¬rizəsinin daxili çəkişmə və şəxsi düş¬mənçilik həddinə çatdırılması, hökumət kabinetlərinin tez-tez dəyişil¬məsi, siyasi-iqtisadi islahatların aparılma¬sında qətiyyət və ardıcıllığın olmaması;
        M.Ə.Rəsulzadə, 1925-ci ildə yazdığı “İstiqlal məf¬kurəsi və gənc¬lik” əsərində müstəqillik dövründə Azərbay¬canda istiqlal şüu¬runun zəif olduğunu göstərərək, bu sü¬qutun səbəblərindən bəhs edərək yazırdı: “Azərbayca¬nı¬mızda milli fikrin həyatı nisbətən asan olsa da, sözün aydın mənası ilə istiqlalçılıq fikri çox yenidir”.
Ermənistanın ərazi iddiaları və hərbi təcavüzü, XI Qırmızı ordunun hücumu ərəfəsində Dağlıq Qarabağda ermə¬nilərin “sifarişli” qiyamının təşkil etməsi ilə əlaqə¬dar milli ordu hissələrinin cəbhə xəttindən götürülməsi nəti¬cəsində Azərbaycanın şimal sərhəd¬lərinin müdafiəsiz qal¬ması;
        XI Qırmızı ordunun Anadoluya Türkiyənin yardı¬mı¬na getməsi bəhanəsi ilə işğalda türk zabitlərinin nüfu¬zundan və gücündən isti¬fadə edilməsi;
        Azərbaycan bolşeviklərinin şəxsində “beşinci ko¬lon”¬un pozuculuq fəaliy¬yəti, A.İ.Mikoyan başda olmaqla türk dilini, məişəti, yerli şəraiti bilən qrupun (Q.Musabəyov, H.Cəbiyev və b.) XI Qırmızı orduya bələdçilik etməsi və s.
        Azərbaycan xalqının milli azadlıq hərəkatı nəticə¬sində yaradıl¬mış Azərbay¬can Xalq Cümhuriyyətinin 23 aylıq fəaliy¬yəti xalqı¬mızın tarixində və taleyində mühüm hadisə idi. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin yaradılması ilə XIX əsrin əvvəllərində itirilmiş dövlətçilik ənənələri bərpa edildi. Azərbaycan Xalq Cümhu¬riyyəti qısa vaxtda öz hökuməti, par¬lamenti, milli ordusu və pul vahidi olan demokratik respub¬likaya çevrildi.
Dünya dövlətlərinin əksəriyyəti tərəfindən müstəqil¬liyi tanınmış Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti beynəlxalq müna-sibətlərin iştirakçı¬sına və beynəlxalq hüququn subyek¬tinə çevrildi. Azərbaycan xalqı¬nın milli-azadlıq hərəkatının qa¬nu-nauyğun nəticəsi kimi yaranmış, xalqımı¬zın demokratik ənənələrinin qanuni varisi kimi forma¬laşmış Azərbaycan Xalq Cümhuriy¬yəti milli dövlətçi¬liyimizin tarixi nailiy¬yəti idi. O, Azərbaycan xalqının əzəli arzusu olan müstəqilliyin gələ¬cək¬də ger¬çəkləşməsi üçün zəngin ənənələr və möhkəm mənəvi zə¬min verdi.
        Bu gün artıq öz müstəqilliyini yenidən bərpa etmiş xalqımız Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin hər il ildönü¬münü qeyd edir. 1998-ci ildə xalqımız Azər¬baycan Respub¬likasının prezidenti Heydər Əliyevin təşəbbüsü ilə Xalq Cümhuriy¬yətinin 80 illik yubileyini çox böyük təntənə ilə qeyd etdi.
        Qeyd edək ki, Rusiyanın məqsəd və məramı AXC rəhbərliyinə əvvəlcədən məlum idi. Bunu həmin dövrə aid materiallardan da görmək olar. Belə ki, 1920-ci il aprel ayının 27-də parlamentin so¬nun¬cu iclasında M.Ə.Rəsulza¬də nitqində göstərmişdir ki, “Qardaşlar! Qarşımızda bir ulti¬matum durur. Burada təslimdən bəhs edilir… Bizə deyirlər ki, hüdud-larımızdan keçən ordunun başında Nicati adında bir türk komandanı var. Rusiyadan gələn bu təcavüzkar ordu təxminən bilirəm ki, həyat və ölüm mübarizəsi aparan Türkiyəni xilas etmək üçün gedir.
        Qardaşlar! Türkiyə Azərbaycanın xilaskarıdır. Milləti¬mizin ama¬lını uca eyləyən bir məmləkətdir. Onun xilasına gedən bir qüvvəni biz məmnuniyyətlə yola salarıq. Fəqət bir şərtlə ki, bu qüvvə bizim azadlığımızı, müstəqilliyimizi-çeynə¬məsin. Halbuki qardaşlar, bizdən soruşmadan torpağı¬mıza keçən hər hansı bir qüvvə dostumuz deyil, düş¬mə¬nimizdir…. Gələn rus ordusudur. Onun istədiyi 1914-cü il hüdud¬larını almaqdır. Anadolu¬nun imdadına getmək bəha¬nəsilə yurdumuza girən işğal ordusu buradan bir daha çıxmaq istə¬mə¬yəcəkdir. Rusiya ilə anlaşmaq üçün hökuməti mütləq bolşeviklərə təslim etmək ultimatumunu qəbul etmə¬yə ehtiyac yoxdur. Bu ultimatumu kəmali-nifrətlə rədd edirik” [69].
        P.Q.Darbadinin 1991-ci ildə nəşr olunmuş «Воен¬ные проб¬лемы полити¬чес¬кой истории Азербайджана начала ХХ века» adlı əsərində, Bakıya çevrilişdən əvvəl silah və sursat gətirilməsi haqda məlumat verilmişdir: “1920-ci ilin əvvəllərində Moskvadan Bakıya hərbi məqsədlər üçün 15 milyon manat pul göndərilmişdi…”. Xəzər vasitəsilə qayıq¬larla Bakıya 2 min tüfəng, çoxlu döyüş sursatı, pul vəsaiti gətiri¬lərək Qaraşəhər və Bayılda gizlədilmişdir [ s.151].
        ARPİİSSA-də (f.1, s.1, i.8, v.280) saxlanılan sənəddə Həmid Sultanovun AK(b)P-nın II qurultayındakı nitqi geniş şərh edilmişdir: “Biz bilirik ki, indi də olmasa, sabah ya birisi gün qırmızı süngü (Qırmızı ordu nəzərdə tutulur – N.M.) burada olacaqdır... Belə də oldu, biz sovet haki¬miy¬yətini hazır formada aldıq, onu bizə boşqabda gətirdilər”.
Azərbaycanda işğalçılıq siyasətini həyata keçirən bol¬şeviklər keçmiş Rusiya imperiyasını bərpa etmək məqsədilə 1920-ci il aprelin 28-də Bakıda Azərbaycan Sovet Sosialist Respublikasının yaran¬dığını elan etdilər. Doğrudur, xalqın narazı olacağından qorxan bol¬şeviklər öz işğalçılıq siya¬sətini pərdələmək üçün Azərbay¬canı “müs¬təqil” Sovet Sosialist Respublikası elan etsələr də, əslində aprel çev¬rilişindən sonra Azərbaycan öz dövlət müstəqilliyini itirdi. “Müstəqil Azər¬baycan Respub¬likası” şüarı altında bol¬şeviklərin XI qırmızı ordu hissələri qısa bir müddətdə ciddi müqavimətə rast gəlmədən Azərbaycanın əksər ərazilərini öz nəzarəti altına aldılar.
        “Şeypur” jurnalı, 7 dekabr 1920-ci il, 8-ci nömrə¬sində yazıl-mış¬dı ki, 1920-ci ilin martında A.İ.Miko¬yan Moskvada bir qrup Er¬mənistan nümayəndəsini qəbul etdi. A.İ.Mikoyan bildirdi ki, əgər Sovet qoşunları Bakıya daxil ola bilərsə, onda Ermənistan dövləti də öz məqsədinə çatacaqdır. Yəni “Böyük Ermənistan” ideyası reallaşa¬caq¬dır. Bakının asan yolla ələ keçirilməsi üçün burada yerləşən Milli Ordunun çıxarılması tələb olunurdu. Ona görə də Rəsmi Moskvanın “planına” uyqun olaraq bütövlükdə Qarabağa o cümlədən Xocalıya erməni müdaxiləsi yenidən başlandı. ARDTA-nin 970-ci fondunda saxlanılan materiallara əsasən deyə bilərik ki, er¬məni vandalları yaranmış əlverişli vəziy-yətdən çox məharətlə istifadə etdilər. 1920-ci il 22 martda başdan-ayağa silahlanmış güclü, təlim görmüş nizami erməni ordusu Xocalıya daxil olub amansız qırğınlar törət¬dilər. Həmin gün yüzlərlə dinc əhali daşnak quldurları tərəfindən öldürüldü və əhalinin yaşayış evləri yandırılmışdı. Şərəf və ləyaqətin tapda-lanması, qadına, qo¬ca¬ya, uşağa aman veril¬mədən qırılması adi hala çevrilmişdi [s.1, i.190, v.68]. ARDTA-nin 2894-cü fondunun mate¬riallarında göstərilir ki, Moskva öz mənfur məqsədinə nail oldu. Xocalıda, bütövlükdə Qarabağda baş verən bu qırğının qarşısını almaq üçün Azərbaycan Milli Ordu hissələri 1920-ci il aprelin 26-da bölgəyə daxil oldu. Təcavüzkar erməni quldur dəstələri mü¬vəq¬qəti olaraq ərazidən uzaqlaşdı. Lakin Şimal sərhəd¬lə¬rimizdəki yaranmış boşluqdan istifadə edən XI Ordu hissələri Azərbaycan sərhədlərini keçdi [s.2, i.56, v.57].
        “Kommunist” qəzeti 3 iyun 1920-ci il (№26) yazır ki, 1920-ci il aprelin 29-da Xocalıda hakimiyyət kom¬munistlərin əlinə keçdi.
        Azərbaycana qarşı Mərkəzin məqsədlərinə V.İ.Lenin 1920-ci il aprelin 29-da öz çıxışında aydınlıq gətirmişdir: “Dünən Bakıdan aldığımız bir xəbər göstərir ki, Sovet Rusi¬yasının vəziyyəti yax¬şılaşacaqdır: Sənayemizin yana¬caqsız qaldığı bizə məlumdur, indi isə xəbər almışıq ki, Bakı pro¬letariatı hakimiyyəti öz əlinə almış və Azərbaycan hökumətini yıxmışdır. İndi bizim də bir iqtisadi bazamız vardır ki, (Bakı nefti nəzərdə tutulur – N.M.) bu bizim bütün sənayemizi canlandıracaqdır” [31-ci cild, s.111].
        , 1920-ci il aprel çevrilişi ərəfəsində Qarabağ¬da o cümlədən Xocalıda erməni daşnaklarının məkirli ərazi iddiaları kütləvi xarakter aldı və onların yerli dinc azər¬bay¬canlılara qarşı təcavüzü, zorakılığı, qarəti daha da geniş¬ləndi. AK (b)P Qarabağ Komitəsi yaranmış vəziy¬yətdən istifadə edərək öz təbli¬ğatlarını genişlən¬dirdilər. Bəhs etdi¬yimiz dövr¬də Şuşa gizli bolşevik komi-təsinə milliyətcə erməni olan Akop Kamari rəhbərlik edirdi. Qara¬bağda xal¬qımızın iqtisadi və siyasi böhranla üzləşməsi, onların mil¬li çəkişmə və qarşıdurmadan təngə gəlməsi əhalinin müəyyən təbə¬qəsinin bolşevik təbliğatına inanmasına səbəb olmuşdur. Qarabağda o cümlədən Xocalıda Akop Kamari başda ol¬maqla Ş.Şahna¬zaryan, B.Vəlibəyov, B.Qaragözyan, A.Qe¬vel-yan, A.Tataryan və başqaları xalqı “ədalətli və dinc quruluş” yaratmaq üçün birliyə səsləyən yığıncaqlar keçi¬rirdilər [ARPİİSSA, f.276, s.2, i.36, v.8].
        Təəssüf hissi ilə qeyd etməliyik ki, Qarabağda inqilab ərəfə-sində Moskva birbaşa burada yaşayan erməni xalqına müraciət etmiş və onları birliyə çağırmışdır. Belə ki, Ermə¬nistanda 1957-ci ildə nəşr olunmuş “Ermənis¬tanda Sovet haki¬miyyətinin qələbəsi uğrunda mübarizə (1917-1920)” sənəd¬lər toplusunda “zəhmətkeş erməni xal¬qına müra¬ciətdə” göstərilir: “Qarabağın erməni kənd-ləri və xalqı…. Sizi birgə mübarizə aparmağa çağırırıq. Zülmə dözdü¬yünüz bəsdir, ayıl¬maq vaxtıdır…. İnqilab Komitəsi, Sovetləri təşkil edin, buraya öz nümayən¬dənizi [erməniləri nəzərdə tutulur – N.M.] seçin… sovet¬lərdə və inqilab komitəsində birləşin” [s.361].
        ARPİİSSA-nin 27-ci fondunun materiallarında göstə¬rilir ki, Mər¬kəzdə hakimiyyəti ələ keçirən XI qırmızı Ordu Azərbaycanın bütün ərazisini zəbt etmək üçün 1920-ci il mayın 1-dən respub¬li-kanın daxili əyalətlərinə “Zəfər yürü¬şü”nə başladılar. 1920-ci il ma¬yın 2-3-də XI qırmızı Ordu¬nun silahlı qüvvələri Yevlax stan¬si-ya¬sın¬da qərar¬laşdılar [s.1, i.54, v.43]. XI Ordunun Qarabağ istiqa¬mətində gələcəyi xəbərini eşidən Qarabağ bolşevikləri 1920-ci il mayın 4-də Qarabağ general-qubernatoru X.Sultanovu hakimiy¬yətdən uzaq¬laşdı¬raraq hakimiyyətin qəza İnqilab Komitəsinin əlinə keçdiyini elan etdilər. İnqilab Komitəsinin tərki¬binə B.Vəli¬bəyov, S.A.Am¬bar¬sumyan, K.Şah¬¬nazarov, Q.İbrahi¬mov daxil oldular [s.2, i.54, v.44].
        ARPPİİSSA, f.1, s.85, i.89, v-8-də göstərilir ki, “1920-ci il mayın 20-də bolşeviklərin Qarabağ mahal Komitəsinin, Qarabağ üzrə fövqəladə komissar dadaş Bünyadzadənin və onun müavini Karakazovun iştirakı ilə keçirilən birləşmiş iclasında Qarabağ Vila¬yət İnqilab Komitəsi yaradıldı. İnqilab Komitəsinin sədri Bahadur Vəli¬bə¬yov, katibi Abram Mar¬quliyev, üzvləri isə Qambay İbrahim¬bəyov, Hacı Zalov və baş¬qaları təsdiq edildi. Təşkil edilmiş Vilayət İnqilab Komi¬təsi Şuşa, Zəngəzur və Cavanşir, Cəbrayıl qəzalarına da rəhbərlik etməli idi: İnqilab Komitəsi nəzdində torpaq, daxili işlər, ədliyyə, dövlət nəzarəti, səhiyyə, ictimai-təminat, təc¬hizat, maarif, maliyyə şöbələri və xalq təsərrüfatı şurası təşkil edilmişdi”.
        Apardığımız araşdırmalardan məlum olur ki, Qarabağ¬da İnqilab Komitəsinin tərkibi milliyyətcə qeyri azərbaycan¬lılardan ibarət ol¬muş¬dur. Məsələn, ARPİİSSA-nin 276-cı fondunda saxlanılan mate¬riala əsasən deyə bilərik ki, Qara¬bağda təşkil edilmiş İnqilab Komi¬təsinə Sako Hambar¬sumyan, Hadrud İnqilab Komitə¬sinə S.Şaduns, Tuğ İnqilab Komitəsinə Armenak Şabur¬yan, Aptaşesi Muselyan, Ağdərə rayon İnqilab Komitəsinə Ter Mirzəbekyan, Xocalı İnqilab Komitəsinə Artakaz Saakyan, Tağverd İnqilab Komitəsinə Arso İonesiyan və sair təyin edilmişlər [s.2, i.28, v. 130; i.84, v.131].
        Rus, erməni silahlı dəstələrinin və bolşevik təbliğa¬tına uyan bir qrup azərbaycanlının köməyi ilə Qarabağın bütün şəhər və kənd¬lərində o cümlədən Xocalıda qısa bir müd¬dətdə hakimiyyət İnqilab Komitəsinin əlinə keçdi. İnqilab Komitəsi bölgədə yerləşən Milli Ordu silahlı qüvvələrinin ləğv olunması işinə başladı.
        Arxiv sənədlərindən birində göstərilir ki, 1920-ci il aprelin 29-da Xocalıda da İnqilab Komitəsi yaradılmışdı. Lakin İnqilab Komi¬təsi tərəddüd edir, fəaliy¬yətsizlik gös¬tərirdi. Burada ciddi səhvlərə də yol verilmişdi. Belə ki, inqilabdan sonra Qəza partiya Komitəsinin də vəzifəsini icra edən İnqilab Komitəsi partiyaya hər cür adamları qəbul etmişdi [ARPİİSSA, f.276, s.2, i.84, v.8]. 
        Yerli dinc əhali tərəfindən xilaskar kimi qarşılanan Qırmızı Ordu döyüş¬çülərinin soyğunçu, quldur, işğalçı hərəkətləri, hakimiy¬yətdə olanların qarətçilik siyasəti, varlı adamların, o cümlədən ziyalıların evlərində kütləvi şəkildə axtarışlar aparılması, əmlakların müsadirə edil¬məsi, insan ləyaqətinin tapdalanması və təh¬qirlər xal¬qımı¬zın yeni yaran¬mış hakimiyyətə qarşı narazılığını artırırdı. Xocalı ərazisində bu hal daha kütləvi xarakter almışdı. Çünki bütün bunlarla yanaşı Qırmızı Ordunun timsalında mənfur niyyətlərinin böyük qüvvəsini duyan ermənilər 1920-ci ilin mayında torpaq iddiası ilə daha da azğınlaşmış və kəndlərin yan¬dırılması, dinc əhalinin gül¬lələn¬məsi adi hala çevrilmişdir. Qəzəb dalğası xalqın müqavimət hərəkatını yetişdirmişdi. 1920-ci ilin mayından Azərbaycan milli or¬dusu, erməni təcavüzkarlığının, erməni basqınlarının qarşısını almaq məqsədilə Yuxarı Qarabağda yerləşdirilmişdi. Milli Ordu hissə-lərindəki əsgər¬lərimiz, qırmızı Ordunun xalqımızın adət-ənənəsinə, milli xüsusiyyətlərinə toxunan hərəkətləri ilə barışmır, hətta yeni hakimiyyətin özbaşınalığına qarşı biganə qalmır və onların qarşısını almağa cəhd göstərirdilər.
        “Kommunist” qəzeti 15 may 1920-ci il [№14] sayında yazırdı Xocalıdan alınan xəbərdə göstərilirdi ki, Azərbaycan İnqilabi komitəsinin torpaq haqqında verdiyi 5 may 1920-ci il dekreti qəzanın zəhmətkeş kəndlilərinə mayın 14-də elan edildi. Onlar çoxdan gözlədikləri bu dekret haq¬qında məruzəni böyük diqqətlə dinlədilər.
        Bunlardan bir az sonra Xocalıdan Azərbaycan İnqilab komi-təsinə göndər¬diyi bir məktubda xəbər verirdi ki, torpağın zəh-mət¬keşlərə verilməsi haqqın¬dakı dekret mayın 18-dək həyata keçirildi [“Kommunist” qəzeti, 22 may 1920-ci il, №17].
        Xocalıda sovet hakimiyyəti qurulduqdan sonra yaradıl¬mış or¬qan¬lardan biri Fövqəladə Komissiya idi ki, bu orqanın anti¬azər-baycan fəaliyyəti arxivlərdə saxlanılan sənədlərdə geniş əks olun-muşdur.
        Belə ki, ARDTA fond 1-də saxlanılan sənədlərdə yuxa¬rıda adı¬gedən məsələyə aydınlıq gətirilmişdir. Həmin fond¬dakı materialda göstərilir ki, 1920-ci il mayın 12-də Azər¬bay¬can İnqilab Komitəsinin əmri ilə əksinqilabçılara, təxribat¬çılara və alverçiliyə qarşı Fövqəladə Komissiya (FK) yara¬dıldı. FK tərəfindən görülən tədbirlərə hökm verilməsi Ali İnqilabi Tribunala həvalə olundu. FK təşkil olunduğu ilk gündən Sovet Rusiyasında olduğu kimi terrorçu bir orqan kimi fəaliyyətə başladı. Qarabağda FK-nın sədri vəzifəsinə Armenak Mkırtiçeviç Qaragözov təyin edildi. Armenak həm də Xocalının fövqəladə Komissara idi. O “şübhəli ünsür” adı altında azərbaycanlı imkanlı şəxslərin, mədəniyyət xadim¬lərinin həbslərinə başladı. 1920-ci ilin sonu və 1921-ci ilin birinci rübündə Xocalıda 90 nəfər mə-suliyyətə cəlb olun¬muşdu. Məsuliy¬yətə cəlb olunanların demək olar ki, hamısı azər¬bay¬¬canlılar idi. 1920-1921-ci illərdə 100 nəfər azər¬bay¬canlı şahidsiz, sübutsuz ən ağır cəzaya məhkum olmuşlar [s.1, i.96, v.16-17]. Xocalıda təqib olunanların, həbs edilənlərin çoxusu milli ayrı-seçkiliklə, milli ədavətlə bağlı məsələlər üstündə müha¬kimə edilmişlər. FK yerlərdə əhali arasında vahimə yaratmaq məq¬sədi güdürdü.
Bəhs etdiyimiz dövrdə Xocalıda FK ilə yanaşı XI Ordunun xüsusi şöbələri də geniş fəaliyyət göstərirdi. FK kimi XI Ordunun xüsusi şöbəsi də kəndlərə gedərkən ilk növbədə varlı adamların siyahısını tələb edir, qaçaqçılıqla məşğul olanları arayıb-axtarır, hər bir ailənin keçmişi ilə maraq¬lanır, təqib olunmaları üçün tədbirlər görürdülər. ARPİİSSA fond 1-də 1920-ci ildə Xocalıdakı durum aşağı¬dakı kimi göstərilmişdi: “İstər FK-nın və istərsə də XI Ordunun siyasi şöbəsinin qeyri-məhdud səlahiy¬yətləri var idi. Məhz buna görə xalq təsərrüfatının bərpasına keçid dövründə respublikanın hər yerində və xüsusilə Qarabağda” [deməli həm də Xocalıda - M.N.] siyasi vəziyyət son dərəcədə gərgin bir halda idi. Əhalinin qarət olunması, təqiblər, insan ləyaqətinin tapdalanması adi bir hala çev¬rilmişdir. Buna görə Qarabağda xeyli imkanlı ailələr İrana, bir qismi isə Türkiyəyə çıxıb getməli oldular. XI Ordunun 8-ci divi¬ziyasının siyasi şöbə¬sinin əməkdaşları Qarabağa daxil olarkən keçmiş qəza rəislərini, pristavları, kəndxudaları, bir çox din xid¬mətlərini, varlı hampaları, onların ailə üzvlərini, hətta qadınlarını həbs edib, Şuşa və Qıraxtında saxlanmış, bir çox bəylər əhalinin gözü qar¬şısında güllələnmişlər… [f.1, s.1, i.8, v.143]. Həmin fondun di¬gər vərə¬qin¬dən oxuyuruq: Xocalı İnqilab Komitəsinin fəaliyyəti ilə bağlı 1920-ci il 17 oktyabr məlu¬matında bildirilirdi ki, bölgəyə gələn komis¬siya inqilab düşmənlərinin güllələnməsini həyata keçirdi. Həmin vaxt Xocalıdan Azərbaycan İnqilab Komitəsinə göndərilən gizli məktub¬da göstərilirdi ki, bu böl¬gədə daxili “sakitliklə” bağlı bir çox tədbir¬lər görülmüş, inqilab düşmənlərindən intiqam alınmışdır. Əhali bö¬yük qorxu, ciddi təlaş içərisində idi. Xocalıdan verilən xə¬bər¬lərdən aydın olur ki, son zamanlarda bölgədə yerləşən ordu his¬sələri əhali arasında iş apararkən əhalinin adət-ənənələrinə, di¬ninə, dilinə hörmət etmir, onlarla vəhşicəsinə rəftar edir və kütləvi həbslər aparılmışdır [f.1, s.1, i.105, v.49]. 1920-ci ilin sonlarında Qara¬bağ¬dan AK(b)P MK-nə daxil olan məlumatda göstərilirdi ki, Xocalıda vəziyyət son vaxtlar daha da ağırlaşıb. Azər¬baycanlılar keçmişə daha çox meyl¬lidirlər. Bunun əsas səbəbi heç bir qaydaya sığmayan mal-qaranın, taxılın ot-ələfin müsadirəsi, kəndlilərə qarşı FK-nın rep-ressiyalar tət¬biq etməsidir. Ona görə də xalq yenə hakimiyyətə inan¬mır [f.4, s.1, i.8, v.144].
         Tanınmış tarixçi, alim, ermənişünas K.Patkanov hələ 1875-ci ildə qələmə aldığı «Ванские надписи и их значение для Передней Азии» əsərində göstərirdi ki, “Ermənilər bəşər tarixində heç zaman xüsusi rol oynama¬mışlar. Bu, siyasi ter¬men yox, ayrı-ayrı erməni məskən¬lərinin səpələn¬diyi coğrafi vilayətin adıdır. Ermənilər həmişə yaşadığı torpağın pis sahibləri olmuşlar, ancaq onlar çox məharətlə öz yaxınlarını sataraq güclülərə xidmət göstərmişlər” [s.104]. Əlbəttə bəhs edilən dövrdə Moskvanı özlərinə arxa hesab edən ermənilər XI Qırmızı ordunun Qarabağa daxil olması ilə hakimiyyəti ələ keçirib daha da fəallaşdılar. Bütün bunlar ARDTA-nin 970-ci fondunda saxlanılan materiallarda öz əksini tapmışdır. Həmin sənəddə oxu¬yuruq: 1920-ci ilin əvvəllərində özlə¬ri¬nin ən “müqəddəs arzu”larını “Böyük Ermənistan” yaratmaq kimi bəd, ədalətsiz niyyəti – praktiki olaraq həyata keçirməyə çalışan erməni daşnakları Xocalıda dinc əha¬li¬yə qarşı təcavüz¬karlıq edir, vahimə salır, qarətçilik və zora¬kılıqla məşğul olur, onlara ən ağır cəza verməkdən çəkinmir, bütün kəndləri yandıraraq əhalinin yaşadıqları əraziləri tərk etməyə məcbur edirdilər [f.970, s.1, i.190, v.21]. Aprel faciəsindən sonra özlərinə güclü arxa tapan təcavüzkarların bəd əməlləri daha da artmış, Qarabağda milliyyətcə erməni – rus və kommunistlərdən ibarət ali hakimiyyət orqanı yaradılmış, onların “sosializm quruculuğu” adı al¬tında apardıqları siyasət, həm mahiyyət cəhətdən, həm də üsul eti¬barilə yuxarıdan, zorakılıq yolu ilə, şovinist mövqedən yanaşma və ya buna bənzər hallar istər-istəməz xalqımızın kütləvi narazılığına sə¬bəb olurdu. Bu narazı¬lıqlar isə özünü xalq üsyanları şək¬lində göstərirdi.
1920-ci ildə Xocalıda vəziyyət olduqca ağır idi. Bunu ARPİİSSA-də fond 1-də saxlanılan AK(b)P MK-ya daxil olan məlu¬matlardan aydın görmək olar: Hazırda Xocalı ərazi¬sində vəziyyət çox ağırdır. Əhalisi keçmiş vaxtlara daha çox meyillidir. Bunun səbəbi kütlələrin siyasi hazırlıq səviy¬yəsinin aşağı olması və ərzaq siyasətidir…, kəndli¬lərə qarşı repressiyaların tətbiq edilməsi, heç bir qaydaya sığış¬mayan mal-qaranın, taxılın, ot-ələfin müsadirəsi… Bunlar hamısı güman etməyə əsas verir ki, qırmızıların bu ərazini tərk etməsindən sonra, Sovet hakimiyyəti arxasız qalacaq və əhali bir mənalı əks-inqilabçıların tərəfini saxlayacaq [siy.1, i.8, v.143]. Həmin fondun digər vərəqində Qarabağdan AİK-nə verilən məlumat yığcam şərh edilmişdir. Həmin məlumatdan oxuyuruq: Xocalının kəndlərinin heç birində Sovet hakimiy¬yəti yoxdur və burada aclıq hökm sürür… Yerli əhalinin Sovet hakimiyyəti haqqında təsəvvürü an¬caq XI Qırmızı ordunun xüsusi şöbəsi ilə bağlıdır.... Bütövlükdə Qarabağda qayda-qanun yoxdur. … Burada hər həftə kef məclisi təş¬kil edilir. Xalılar döşənmiş zalda çox varlı süfrə arxasında əyləşən yarımsərxoş zabitlər öz arvadları ilə fasiləsiz çalan musiqi dinləyir və rəqs edir [f. 1, s.2, i.105, v. 48-50]. Fikir verin, bütün torpağın sər¬vət¬lərin, yerin yiyəsi olanlar güllələnir, təhqir edilir, acından ölür, əlin¬də silah olan qırmızı mundir sahibləri isə eyş-işrət içərisində ya¬şayır.
        Beləliklə, 1920-ci ildə Azərbaycanın Xocalı ərazisində totalitar bir cəmiyyət – sovet hakimiyyəti bərqərar oldu. Ərazidəki varlı, imkanlı, savadlı olanlar şahidsiz sübutsuz güllələndi, sürgün edildi. Bölgədəki qiymətli və nadir yeraltı və yerüstü sərvətlərimiz gizli və açıq yollarla Rusiyaya və Ermənistana daşındı.

Ali Baş Komandanımızın ətrafında sıx birləşmişik

 

        Möhtərəm Prezident, Cənab Ali Baş Komandan, Sizin apardığınız uğurlu siyasət hər bir  azərbaycanlının qəlbindən heç bir zaman silinməyəcək.

          Hörmətli Prezident, Sizin hər bir çıxışınızı  ürəkdən sevə-sevə dinləyirik. Cənab Ali Baş  Komandan, Sizin “Əl-Cəzirə” və “Əl-Ərəbiyə” kanallarından olan jurnalistlərə verdiyiniz  müsahibə hər birimizi qürurlandıraraq, Dövlətçiliyimizi canımızdan əziz tutmağımıza  tam əsas verir. Düşmənin bizə qarşı apardığı  terrorçuluq siyasətini, vandallığını kanal  aparıcılarına Cənab Prezidentimiz ətraflı çatdırdı.

          Hörmətli Prezidentimiz onu da qeyd etdi ki, Biz düşməndən öz ata-baba yurdumuzu azad  edirik. Bizim işimiz haqq işidir, bizim heç bir  dövlətin torpağında gözümüz yoxdur. Biz həmişə sülh tərəfdaşı olmuşuq. Azğınlaşan düşmən yalan vədlər verməsinə baxmayaraq təxribat əməllərindən əl çəkmədi.

         Bizim əsgərlərimiz mülki əhaliyə güllə atmır, buna baxmayaraq düşmən qüvvələri  əksər rayonlarımızı və mülki vətəndaşlarımızı hədəfə alırlar. Düşmən öz havadarlarına arxalanaraq cəbhə xəttindən uzaq  məsafələrdə olan şəhərlərimiz ağır artilleriyadan atəşə məruz qalır. Buna baxmayaraq, hər bir vətəndaş öz evində yaşayaraq, işğaldan azad olunmuş Cəbrayıl rayonumuzun, kəndlərimizin azad olunma sevincini yaşayırlar.

         Düşmən cəbhədə ordumuzun qarşısında   tab gətirə bilmədiyindən arxaya qaçaraq özləri  arasında atışma baş verir. Öz günahlarını bizlərdə görməyə çalışırlar. Prezidentimiz bu yalanları jurnalistlərə doğru və düzgün çatdırdı. Hörmətli Prezidentimiz Cənab İlham Əliyev onu da qeyd etdi ki, düşmən tarixən başqalarının himayəsində yaşayıb. Ona görə də onlarda qürur olmayıb, olmayacaq. 

        Cənab Prezident, Hörmətli Ali Baş Komandan bildirmək istəyirik  ki, Sizin çıxışlarınızdan  qürurlanaraq, Vətənimiz naminə hər birimiz əsgər olaraq, ətrafınızda sıx birləşərək, düşmənə zərbə vurmağa hazırıq.

        Var olsun Şanlı Ordumuz! Cənab Prezidentimiz, Allah Sizi Qorusun! Sizinlə Azərbaycan xalqı qürur duyur.

Tahir Həsənov,

Xocalı rayon ziyalısı

Ordumuzun zəfər yürüşü davam edir

            30 ilə yaxındır ki, davam edən, Azərbaycan xalqına zorla sırınan Dağlıq Qarabağ konflikti artıq son günlər özünün kliminasiya nöqtəsinə gəlib çatmışdır. Sentyabr ayının 27-də düşmənin ölkəmiz üzərinə xain hücumuna cavab olaraq müzəffər Azərbaycan ordusu güclü əks hücum həmləsi ilə mənfur düşməni geri çəkilməyə məcbur etdi. Həmin gündən Azərbaycan ordusu Ali Baş komandan cənab İlham Əliyevin əmri ilə erməni quldurları tərəfindən işğal edilmiş dədə-baba torpaqlarımızın düşməndən azad edilməsinə başlamışdır. Qısa zaman kəsiyində bir çox ərazilərimiz, o cümlədən Cəbrayıl şəhəri murdar düşməndən azad edilmişdir və ordumuzun zəfər yürüşü davam edir. 4 oktyabr 2020-ci il tarixdə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti, Ali Baş komandan cənab İlham Əliyev cəbhədəki vəziyyət, Azərbaycan ordusunun hazırkı əhval-ruhiyyəsi, dünya ictimaiyyətinin mövcud duruma baxışı haqqında Azərbaycan vətəndaşlarına müraciət edərək onları məlumatlandırdı. Prezident müraciəti zamanı qeyd etdi ki, bizim heç kəsin torpağında, heç kəsin ərazisində gözümüz yoxdur. Biz hal-hazırda 30 ilə yaxın bir müddətdə işğal altında saxlanılan əzəli və əbədi torpaqlarımızı mənfur düşnəndən azad edirik. Bu proses sonuncu erməni əsgəri Azərbaycan torpaqlarından qovulanadək davam edəcəkdir. Ölkə başçısı vurğuladı ki, 27 ildir ki, işğal altındakı torpaqlardan erməni quldur qoşunlarının çıxarılması barədəki BMT-nin 4 qətnaməsinə Ermənistan tərəfindən məhəl qoyulmur və beynəlxalq qurumlar da bu ölkəyə qarşı heç bir təsirli tədbir görmürlər.                                                      Ölkə Prezidentinin də qeyd etdiyi kimi, 30 ilə yaxın müddətdə susmağa üstünlük verən bəzi ölkələr Azərbaycan öz torpaqlarını azad etməyə qalxdıqda, ölkəmizi dərhal atəşkəs elan etməyə çağırırlar. Həmin ölkə rəhbərləri ermənilər hər gün atəşkəs rejimini pozub, azərbaycan postlarını atəşə tutub, keşik çəkən əsgərlərimizi öldürəndə harada idilər? 30 ildir ki, həmsədr ölkələrin nümayəndələrinin Azərbaycanla Ermənistan arasında gedib-gəlməkdən ayaqları yağır olub, amma ortada heç bir nəticə yoxdur. 30 ildir ki, Azərbaycan xalqı sizin sülh nağıllarınızla yatıb oyanır. Nədən torpaqlarımız bu müddət ərzində azad edilməyib? Axı, özünüz dəfələrlə qeyd etmisiniz ki, status-kvo olduğu kimi saxlanıla bilməz. Bəs nə üçün məsələ bu illər ərzində öz həllini tapmayıb? Nəhayət, nədən narahatsınız?                                            Ali Baş komandan müraciət zamanı bütün məsələləri dəqiq incəliyi ilə öz ölkəsinin vətəndaşları qarşısında bir daha sərgilədi. Baxmayaraq ki, Ermənistan adlanan quldur dövlətin baş naziridir, Paşinyan adlı bir təlxəyin Azərbaycana qarşı etdiyi yaramaz hərəkətlərin sayı hesabı yoxdur. O, gah cıdır düzündə azərbaycan musiqisinin sədaları altında rəqs edir, gah Qarabağ Ermənistandır deyir, gah ölkəmizə qarşı 7 şərt irəli sürür, gah da arvadını gətirib Qarabağda hərbi formada, əlində avtomat şəklini çəkdirib bizi qıcıqlandırır, bir növ təhqir edirdi. Paşinyanın başı cəzasızlıqdan o qədər gicəllənmişdi ki, özünü qəhrəman hesab edirdi.                           

         Ölkə başçısı qeyd etdi ki, dünən meydan oxuyan Paşinyan, bu gün artıq komik duruma düşüb, olduqca misgin vəziyyətdə ayrı-ayrı böyük ölkələrin başçılarına zəng edib yalvarır ki, Azərbaycana təsir göstərin ki, atəşi dayandırsın. Ancaq indi çox gecdir. Geriyə yol yoxdur.                  Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevin son müraciəti bir daha onu göstərdi ki, Ali Baş komandan tarixi torpaqlarımızın mənfur düşməndən azad edilməsində israrlıdır və heç bir qüvvə onu bu niyyətindən döndərə bilməz. "Qarabağ bizimdir. Qarabağ Azərbaycandır!"          

Nəcəf Həsənov,                                                         

Xocalı rayon ziyalısı

Prezident İlham Əliyev haqq savaşımızı bütün dünyaya çatdırır

         Prezident İlham Əliyev Əl-Cəzirə televiziysına müsahibəsində bildirdi ki, Ermənistan Azərbaycana qarşı 28 ildir ki, işğalçılıq siyasətini həyata keçirərək torpaqlarımızı işğal altında saxlayır. Biz həmişə sülh danışıqlarına sadiq ölkə olaraq bu məsələnin Beynəlxalq hüquq və normaları çərçivəsində həll edilməsinin tərəfdarı olmuşuq. Ermənistan silahlı qüvvələrinin Azərbaycan torpaqlarından dərhal və qeyri-şərtsiz çıxması ilə bağlı BMT-nin qətnaməsi hələ də icra edilməmişdir. ATƏT-in Minsk qrupunun həmsədrlərinin fəaliyyəti heç bir səmərə verməmişdir. Ermənistan tərəfi Beynəlxalq hüquq və normaları pozaraq Azərbaycana qarşı dəfələrlə təxribatlar törətmişdirlər. İşğal edilmiş ərazilərimizə Livandan, Suriyadan və digər yerlərdə yaşayan ermənilərin köçürülməsi, həmin ərazilərdə yeni yolların çəkilişi, eyni zamanda bir il bundan öncə Paşinyanın “Qarabağ Ermənistandır” deməsi bu ölkənin danışıqlar prosesinin üzərindən xətt çəkdiyini göstərir. Erməni silahlı dəstələrinin iyulun 12-də Azərbaycana qarşı təxribat hücumlarının baş verməsi, bunun isə ardınca Tovuzun və yaşayış kəndlərinin erməni silahlı qüvvələri tərəfindən hücumlar edilərək artilleriyaya məruz qalması onların danışıqlar prosesindən nə qədər uzaq olduğunu göstərir. Mən dəfələrlə bildirmişəm ki, Ermənistan tərəfi yenidən müharibəyə hazırlaşır. Onların bütün cəbhə boyunca ordu və zirehli texnikalardan istifadə edərək əlavə qüvvə yığmaları, ələ keçirilən erməni diversiya qrupunun verdiyi ifadə bunu deməyə əsas verir. Təssüflər olsun ki, heç bir Beynəlxalq Təşkilatlar, ATƏT Ermənistana təyziq mexanizmini işə salmadılar. Sentyabrın 27-si səhər saatlarından başlayaraq erməni silahlı qüvvələri yenidən silahlardan, ağır texnikalardan, artilleriya qurğularından istifadə edərək yaşayış məntəqələrini, mülki insanları hədəfə aldılar. Buna cavab olaraq Azərbaycan ordusu əks-hücum əməliyyatı həyata keçirdilər. Biz öz torpaqlarımızda döyüşürük. Ermənistan öz yanlış siyasətinin cəzasını çəkir. Biz bütün işğal altında olan torpaqlarımızı geri qaytarıb, tarixi adlarımızı bərpa edərək, öz yerlərindən didərgin düşmüş soydaşlarımızı öz doğma yurdlarına qaytaracağıq.

Rafiq Quliyev,

Xocalı rayon ziyalısı 

QARŞILIQLI DƏSTƏK

          Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev sentyabrın 29-da Pakistan İslam Respublikasının ölkəmizdə yeni təyin olunmuş fövqəladə və səlahiyyətli səfiri Bilal Hayinin etimadnaməsini qəbul edib.

        Səfir etimadnaməsini də İlham Əliyevə təqdim etdi.

         Sonra Cənab Prezident səfirlə söhbət etdi.

         Dövlət başçısını salamlayan səfir Bilal Hayi səmimi söhbətinə başladı.

         Əvvəlcə Pakistanın Prezidentinin və Baş Nazirinin salamlarını çatdırdı. Xalqımızın Pakistan xalqı üçün xüsusi yeri olduğunu dedi. O, qeyd etdi ki, Pakistan xalqı Dağlıq Qarabağ məsələsində həmişə Azərbaycan xalqını dəstəkləmişdir. İqtisadi, müdafiə sahəsində münasibətlərin gücləndirilməsi və 2 ölkə xalqlarının yaxınlaşdırılması istiqamətində çalışmaq rəhbərliyimiz tərəfindən irəli sürüldüyünü qeyd etmişdir.Səfir qeyd etdi ki, “bu münasibətlər üçündə əlimdən gələni edəcəyəm”.

        Sonra Prezident İlham Əliyev səfirin xoş gəldiyini və çox şad olduğunu bildirdi. Xahiş etdi ki, Pakistan İslam Respublikasının Prezidentinə və Baş Nazirinə ən xoş salamlarını çatdırsın. Cənab Prezident İlham Əliyev Pakistan Respublikasının Prezidenti ilə görüşlərini xatırladığını və onun Bakıda keçirilmiş “Qoşulmama hərəkatının” sammitində fəal iştirakını, Baş Nazirlədə Davosda dünya iqtisadi formunda görüşdüyünü qeyd etdi. Cənab Prezident İlham Əliyev 2 ölkə arasında strateji münasibətləri, qardaş münasibətlərini bir daha təsdiqlədi. Cənab İlham Əliyev Ermənistanla Azərbaycan arasında münaqişənin həlli ilə bağlı dəstəyinə görə minnətdarlığını bildirdi. Prezident İlham Əliyev bütün məsələlərdə eləcə də Kəşmir məsələsində həmişə Pakistanı dəstəklədiyini bu qardaşlıq əməkdaşlığının bundan sonra da daha da güclənəcəyinin əmin olduğunu qeyd etdi. Sonra cənab Prezident qarşılıqlı ticarəti stimullaşdırmaq və invesitisiyalar sahəsində daha da fəal münasibətləri qurmaq üçün böyük potensial mövcudluğunu qeyd etdi. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyev onu da qeyd etdi ki, “Pakistan Ermənistanın Azərbaycan torpaqlarını işğal etməsinə görə Ermənistanı tanımayan ölkə olduğunu bunun da qardaşlığın əsl nümayiş olunduğunu bildirdi. Pakistanın Xarici İşlər naziri bu yaxınlarda Ermənistanın ölkəmizlə bağlı təxribatı ilə bağlı bəyanat verməsi bu bəyanat bizim haqq işimizi tam dəstəkləyir. İyul ayında Tovuzda baş verənlər sentyabrın 27-də Ermənistanın Azərbaycana qarşı yeni hərbi təxribata başlamasını, onların işğalçı siyasətinin olduğunu qeyd etdi.Bu təxribata qarşı da Azərbaycan ordusu cavab verməli idi və verdi. Azərbaycan ordusu bir daha öz gücünü nümayiş etdirdi və erməni ordusu təxribatı dayandırmaq və etdiklərinə peşmançılıq keçirtmə məcburiyyətində qaldığını qeyd etdi. Cənab Prezident ifadəsində onu da qeyd etdi ki, Ermənistanın müharibəyə hazırlaşdığını gördüyünü buna görə də qeydlərinin, bəyanatlarının, münasibətlərinin və yeni təcavüzdən bir neçə gün öncə BMT Baş Assambleyasında çıxışının Ermənistanın dayandırılması barədə Beynəlxalq İctimayyət üçün həmişə siqnal idi”. Sentyabrın  27-də müxtəlif istiqamətlərdə kəndlərimizə, hərbi mövqelərimizə hücum etməyə başladılar və 2 gündə mülki şəxslər arasında itkilərimizin olduğunu və bu itkilərin sayının artdığını bildirdi.Buna da cavab olaraq Azərbaycan ordusunun əks-hücumu nəticəsində bəzi ərazilərimizin azad olduğu və bu ərazilərdə Azərbaycan bayrağının sancıldığını qeyd etdi. Ali Baş Komandanımız cənab İlham Əliyev səfirlə söhbətində onu qeyd etdi ki, Dağlıq Qarabağ Azərbaycanın tarixi ayrılmaz hissəsidir. Ermənistanın uzun illər ərzində təcavüzü və işğalı nəyin ki, bütün infrastrukturun dağılmasına gətirib çıxarıb, Xocalı soyqırımından başqa da onlar mədəni soyqırımı da törədiblər. Belə ki, tarixi abidələrimizin, məscidlərimizin dağıdılmasını Pakistan İslam Respublikasının səfirinə çatdırdı. Cənab Prezident Paşinyanın diktator rejiminin siyasətə çevrildiyini buna da Beynəlxalq təşkilatların göz yumduğunu, bu rejimində Beynəlxalq İctimayyətin dayandırılmadığı halda Azərbaycanın dayandıracağına qeyd etdi. 

Azərbaycan onları dayandıracaq. Azərbaycan onlara yerini göstərəcək və öz ərazi bütövlüyünü bərpa edəcək.

         Cənab Prezident İlham Əliyev bir daha Pakistandakı qardaşlarımıza minnətdarlıq bildirdi.  Biz gördük ki, Bu gün bizim yanımızda olanlar öz mövqelərini açıq şəkildə ifadə edən ölkələrdir – Qardaş Türkiyə və qardaş Pakistan.

Cənab Prezident Türkiyənin Azərbaycanın daim yanında olmasını, Azərbaycanın tək olmamasını qeyd etdi.

         Sonra səfir  Bilal Hayi cənab Prezidenti vaxt ayırıb qəbul etdiyi üçün təşəkkür etdi. Onu da bildirdi ki, “Qoşulmama hərəkatının” nazirlər səviyyəsində toplantısında çıxışı zamanı Xarici İşlər nazirinin Dağlıq Qarabağ məsələsi ilə bağlı haqq işinə Pakistanın dəstəyini bir daha ifadə edəcək, sizin mövqeyiniz ədalətli qanunudur və bu məsələnin həlli qeyri-müəyyən müddətdə təxirə salına bilməz.Ona görə ki, bu mövqe ədalətlidir.

          Səfir: Biz “Qarabağ Azərbaycandır!” deməkdən çox xoşbəxtik.

          Azərbaycan və Pakistan arasında olan əlaqələr qardaşlıq yolu üzərində qurulub və bu birliyimiz 10 illiklərə dayanır. Azərbaycan dövləti Pakistanla olan əlaqələrini əbədi qardaşlıq fonunda irəlilətdirməkdə maraqlıdır və bizim əməkdaşlığımız sarsılmazdır.

Şahnaz Əliyeva,

Xocalı rayon sakini